Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 14]: Nhìn nhận của người Nhật về nguy cơ thiếu điện ở châu Âu

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 13]: Có thể ngăn được đứt gãy cung, cầu nguồn tài nguyên? Nhiều nước phát triển ở châu Âu và Mỹ đang giảm dần đầu tư vào khai thác tài nguyên (dầu mỏ, khí đốt tự nhiên). Điều này để nhằm đạt được mức giảm phát thải khí nhà kính “cơ bản về không” vào năm 2050. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu năng lượng tái tạo có phát triển theo kịch bản của các quốc gia hay không. Trong quá trình tiến tới không carbon, có nguy cơ các nguồn tài nguyên hiện có sẽ thiếu hụt và cung - cầu năng lượng sẽ bị gián đoạn. Thế giới đang phải chịu áp lực: Làm sao đầu tư nhưng vẫn giữ được cân bằng?

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 12]: Động thái của thế giới và Nhật Bản đối với LNG Trước Hội nghị thượng đỉnh Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (COP26) dự kiến ​​được tổ chức tại Glasgow (Anh) vào tháng 11 năm nay, các nhà hoạt động liên quan đến vấn đề nóng lên toàn cầu vốn đang hạn chế hoạt động do vi rút Corona đã hoạt động sôi nổi trở lại. Mục tiêu của họ là chuyển từ phản đối than đá sang phản đối khí thiên nhiên. Nhưng nếu phát sinh vấn đề trong cung cấp nhiên liệu hóa thạch, Nhật Bản sẽ sớm đứng trước nguy cơ thiếu điện.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 11]: Thách thức chứng thực ‘Hydro xanh’ thương mại Trong khi các quốc gia trên thế giới coi năng lượng Hydro là một lựa chọn quan trọng để trung hòa Carbon, thì Nhật Bản cũng đang mở rộng đầu tư vào lĩnh vực này. Nhật Bản đang đi trước các quốc gia khác về mặt công nghệ trong việc sử dụng Hydro, nhưng câu hỏi đặt ra là liệu quốc gia này có thể tận dụng ưu thế này hay không?

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 10]: Chi phí phát điện của các nguồn điện năm 2030 Nhóm công tác kiểm tra chi phí phát điện (thuộc Nhóm nghiên cứu tài nguyên năng lượng toàn diện - Văn phòng Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản - METI) đã tóm tắt kết quả tạm tính chi phí phát điện của từng nguồn điện của Nhật Bản vào thời điểm năm 2020 và 2030. Điểm đáng chú ý là về chi phí sản xuất điện năm 2030 của Nhật Bản trong kết quả tạm tính lần này, chi phí cận biên của từng nguồn điện đã được thêm vào làm giá trị tham khảo.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 9]: Dự thảo Kế hoạch ‘năng lượng cơ bản’ có khả thi? Cuối tháng 7 vừa qua, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI) đã tóm tắt Dự thảo Kế hoạch năng lượng cơ bản (lần thứ 6) - đây là phương châm chính sách năng lượng của Chính phủ. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Những kế hoạch năng lượng cơ bản trong trung, dài hạn của quốc gia này có khả thi?

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 8]: Điện than ‘công nghệ mới nhất’ cũng gặp khó Hội nghị thượng đỉnh 7 nước có nền công nghiệp hàng đầu thế giới (Hội nghị thượng đỉnh G7) được tổ chức tại Anh (từ ngày 11 - 13/6). Để ứng phó với biến đổi khí hậu, các nước đã nhất trí trong năm nay sẽ chấm dứt hỗ trợ xuất khẩu mới của chính phủ đối với nhiệt điện than - nguồn điện không thể thực hiện được các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính. Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI) vốn thể hiện rõ quan điểm tiếp tục hỗ trợ xuất khẩu đã buộc phải thay đổi chính sách chỉ trong 3 tuần.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 7]: Cập nhật diễn tiến tái khởi động điện hạt nhân Công ty Điện lực Kansai đã tái khởi động lò phản ứng số 3 hơn 40 năm tuổi của Nhà máy điện hạt nhân Mihama (ngày 23/6/2021). Sau sự cố Nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1 thuộc Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO) năm 2011, thời gian vận hành tối đa của một lò phản ứng hạt nhân được quy định là 40 năm. Do đó, đây là lò phản ứng trên 40 năm tuổi đầu tiên của Nhật Bản được tái khởi động kể từ khi ban hành quy định này. Cho đến nay, đã có 10 lò phản ứng hạt nhân được tái khởi động kể từ sau sự cố Fukushima và tất cả đều là lò PWR.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 6]: Xu hướng của điện hạt nhân Để đạt được mục tiêu mới năm 2030 giảm 46% khí nhà kính so với năm 2013, đã đến lúc Nhật Bản đối diện trực tiếp với các vấn đề liên quan đến điện hạt nhân. Theo mục tiêu hiện tại của quốc gia này, năm 2030 điện hạt nhân dự kiến sẽ chiếm khoảng 20% tổng sản lượng điện. Để đạt được mục tiêu này, cần tái khởi động khoảng 30 lò phản ứng hạt nhân. Tuy nhiên, hiện tại, ngoài 3 lò đang xây dựng, Nhật Bản chỉ còn 33 lò phản ứng hạt nhân.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 5]: Thách thức giảm phát thải carbon Mặc dù không được biết đến nhiều, nhưng Nhật Bản có công suất (dự kiến) điện mặt trời tương ứng với diện tích lãnh thổ lớn nhất trong các quốc gia có nền công nghiệp hàng đầu thế giới (vị trí số 2 là Đức và vị trí số 3 là Anh). Tuy là đất nước có nhiều vùng núi và khá ít diện tích đồng bằng, nhưng nếu so sánh về công suất dự kiến điện mặt trời tương ứng với diện tích đồng bằng, Nhật Bản với vị trí số 1 đang gấp hơn 2 lần Đức ở vị trí số 2.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 4]: Tái khởi động nhà máy điện hạt nhân U40 Cuối tháng Năm vừa qua, Thống đốc tỉnh Fukui đã tuyên bố đồng ý tái khởi động 3 tổ máy điện hạt nhân đã vận hành trên 40 năm, gồm tổ máy số 1, 2 của Nhà máy điện hạt nhân Takahama và tổ máy số 3 của Nhà máy điện hạt nhân Mihama, thuộc Công ty Điện lực Kansai.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 3]: Vấn đề xử lý nước thải tại Fukushima số 1 Đã 10 năm trôi qua (kể từ khi xảy ra sự cố Nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1), cuối cùng, Chính phủ Nhật Bản đã cho phép xả nước đã qua xử lý đang lưu trữ ở Nhà máy này ra biển.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 2]: Nhìn lại 10 năm sau sự cố Fukushima Tháng 3/2021 vừa qua tròn 10 năm kể từ sự cố Nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1 của Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO). Trong khoảng thời gian đó, Nhật Bản đã quyết định ngừng hoạt động tất cả các nhà máy điện hạt nhân. Cho đến hiện nay, chỉ có 9 lò phản ứng hạt nhân được tái khởi động lại. Nhật Bản lần đầu tiên trải qua thảm họa hạt nhân lớn như vậy, do đó cần thời gian xem xét lại các quy định. Ngoài ra, yêu cầu ứng phó sự cố cũng có sự thay đổi, nên việc tái khởi động các lò phản ứng còn lại sẽ mất thêm thời gian.

Năng lượng Nhật Bản [Kỳ 1]: Thiếu điện và những thách thức trong cơ cấu nguồn điện Ở Nhật Bản, sự sụt giảm đột ngột của điện hạt nhân và xu hướng giảm dần sự phụ thuộc vào nhiệt điện đã mở ra cơ hội cho năng lượng tái tạo. Trong 10 năm qua, tỷ trọng của nguồn năng lượng tái tạo đã tăng gần gấp đôi, từ 9,5% vào năm 2010 lên 18% vào năm 2020. Tuy nhiên, từ ngày 7/1/2021, Nhật Bản đã bắt đầu xảy ra tình trạng thiếu hụt điện trên toàn quốc. Liên đoàn các Công ty Điện lực Nhật Bản (FEPC) đã thông báo 2 lần vào ngày 10 và 12/1 về "Tình hình cung cầu điện và đề nghị tiết kiệm điện" tại quốc gia này. Vậy, vấn đề gì đã xảy ra ở Nhật Bản? Dưới đây, chúng tôi giới thiệu nội dung phân tích của JENED về tình trạng trên để bạn đọc và các nhà quản lý, nhà đầu tư tham khảo.

Giá khí tự nhiên có liên quan đến giá dầu thô, nhưng phương thức giao dịch hợp đồng ở mỗi thị trường lại khác nhau. Do đó, giá khí đốt tự nhiên giao dịch trên các thị trường cũng khác nhau, vậy nên giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu cao hơn đáng kể so với giá khí đốt tự nhiên ở Mỹ và Nhật Bản.

Giá năng lượng tăng phi mã:

Giá năng lượng như dầu thô, khí đốt tự nhiên và than đá đang tăng vọt trên toàn thế giới. Khởi đầu của đợt tăng giá này là do giá khí đốt tự nhiên của châu Âu tăng mạnh. “Dutch TTF” - là chỉ số giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu, vào ngày 5/10 đã tăng 15% so với ngày trước đó và đạt mức giá cao nhất trong năm nay. Đó là một tính toán cho thấy giá đã tăng khoảng 8 lần trong năm qua. Chỉ số giá của Vương quốc Anh cũng đã tăng hơn sáu lần kể từ một năm qua. Do khí tự nhiên cũng được sử dụng cho nhiệt điện nên giá điện cũng bị ảnh hưởng.

Tại Anh, 9 nhà bán lẻ điện và khí đốt đã phá sản trong tháng 9 vừa qua. Các nhà bán lẻ này đã không chịu nổi khi phát sinh “bù hoãn bán”, giá mua vào tăng cao trong khi giá bán ra theo mức giá đã chốt trước với khách hàng. Cho dù vẫn đang duy trì được nguồn cung, nhưng ngày càng có nhiều lo ngại hóa đơn điện nước sẽ tăng cao.

Các nước châu Âu cũng đang đưa ra các biện pháp đối phó. Theo truyền thông địa phương, giữa tháng 9, Chính phủ Pháp đã công bố kế hoạch trợ cấp cho 5,8 triệu hộ gia đình (mỗi gia đình 100 Euro). Chính phủ Tây Ban Nha đã thông qua quyết định nội các về các biện pháp khẩn cấp nhằm trả lại một phần lợi nhuận của các công ty năng lượng cho người tiêu dùng và hạn chế việc tăng giá hóa đơn điện nước. Hy Lạp và Ý cũng đang xem xét trợ cấp, cùng các biện pháp hỗ trợ khác.

Nguyên nhân giá tăng phi mã:

Giá khí đốt tự nhiên tăng là do sự kết hợp của nhiều yếu tố.

Một là kinh tế phục hồi. Ở châu Âu, Mỹ và Trung Quốc, nền kinh tế bị đình trệ do thảm họa Covid-19, tuy nhiên, việc tiêm chủng đã được đẩy mạnh và nhu cầu năng lượng tăng lên.

Ở châu Âu, nơi các biện pháp đối phó với biến đổi khí hậu đang được tiến hành, nguồn nhiên liệu chính cho sản xuất nhiệt điện đã được chuyển từ than đá sang khí đốt tự nhiên và nhu cầu khí đốt ngày càng mở rộng. Nhiệt điện than đang được cắt giảm để đạt được mục tiêu khử cacbon và các quốc gia đang nỗ lực mở rộng năng lượng tái tạo. Theo Cục Thống kê EU, năng lượng tái tạo chiếm 15% sản lượng điện của EU (năm 2019), cao hơn cả điện than và điện hạt nhân.

Tuy nhiên, do nhiệt điện than là nguồn điện giữ ổn định cho hệ thống điện, không thể giảm đột ngột, nên LNG, loại khí gây hiệu ứng nhà kính ít hơn nhiều so với than, đang là mục tiêu cạnh tranh với vai trò là “nguồn kết nối” trong thời điểm hiện tại. Vào giữa tháng 9, ở châu Á, giá “giao dịch giao ngay”, được mua và bán theo cung - cầu tạm thời, đã có lúc tăng lên hơn bốn lần so với mức giá của năm ngoái.

Thông thường, các công ty điện lực ký hợp đồng dài hạn với các nhà cung cấp LNG theo đơn vị 10 năm, nhưng những năm gần đây tỷ lệ “giao dịch giao ngay” đã tăng lên. Việc tự do hóa thị trường điện cũng gây khó khăn cho việc dự đoán lượng điện bán ra và lượng LNG cần thiết cũng sẽ thay đổi tùy thuộc vào tình trạng phát điện của năng lượng tái tạo. Hơn nữa, LNG rất dễ bị bay hơi và hàng tồn kho chỉ có thể được giữ trong khoảng hai tuần. Các hợp đồng dài hạn có thể dẫn đến tình trạng dư thừa hàng tồn kho, điều này có xu hướng làm tăng sự phụ thuộc vào “giao dịch giao ngay”.

Ngoài ra, ở một số nước châu Âu đang tập trung vào sản xuất điện gió nhưng không phát huy được hiệu quả do “không đủ gió” và đành phải dựa vào nhiệt điện. Châu Âu năm nay sẽ lạnh cho đến đầu mùa xuân, thời gian sử dụng hệ thống sưởi sẽ kéo dài và một thực tế đáng tiếc là lượng gas dự trữ thấp hơn bình thường so với mọi năm.

Vì Mỹ là quốc gia sản xuất dầu lớn nhất trên thế giới, với sản phẩm phụ là khí đốt tự nhiên thì nước này có thể tự cung, tự cấp. Do đó, Mỹ có khả năng chống tăng giá. Trong trường hợp của Nhật Bản, tỷ lệ hợp đồng dài hạn chiếm áp đảo nên không dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố cung cầu hiện nay. Tuy nhiên, ở châu Âu phần lớn là các hợp đồng giao ngay nên dễ dàng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố cung cầu hiện tại và làm cho giá tăng vọt.

Ứng phó của châu Âu:

Ngay cả khi chúng ta cố gắng tăng sản lượng điện, thì hầu như không thể đạt được vì năng lượng tái tạo phụ thuộc vào thời tiết. Có nguồn nhiệt điện mang tính cơ động sử dụng năng lượng hóa thạch như than và dầu, thế nhưng, tháng 7/2021, Ủy ban châu Âu - cơ quan điều hành của EU vừa đặt ra mục tiêu giảm khí nhà kính đầy tham vọng và một lần nữa, đây không phải là một quyết định chính trị dễ dàng.

Cũng có giải pháp hoàn toàn không thải ra khí nhà kính là điện hạt nhân, nhưng đây là giải pháp không thể áp dụng ở châu Âu, ngoại trừ một số nước như Pháp. Đặc biệt trong trường hợp của Đức - quốc gia tự hào có nền kinh tế lớn nhất EU, thì điện hạt nhân không phải là một lựa chọn vì nước này đã phi hạt nhân hóa dưới thời chính quyền của bà Merkel. Trong trường hợp này, giải pháp duy nhất còn lại là khí tự nhiên, loại khí thải ít gây hiệu ứng nhà kính hơn.

Việc kiểm soát biến đổi khí hậu đương nhiên sẽ tốn khá nhiều chi phí. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng năng lượng châu Âu hiện nay phần lớn là “thảm họa nhân tạo” do sai lầm trong thiết kế chiến thuật của Ủy ban châu Âu. Nói cách khác, ngay cả khi mục tiêu chiến lược kiểm soát biến đổi khí hậu có tốt đi nữa, thì cái giá phải trả cho các “chiến thuật” nhằm đạt mục tiêu này sẽ không hề nhỏ.

Ví dụ, việc sử dụng than đá là điều cấm kỵ trong các biện pháp đối phó với biến đổi khí hậu bắt nguồn từ châu Âu. Tuy nhiên, than đá cũng là nhiên liệu hóa thạch và công nghệ mới nhất có thể làm giảm đáng kể lượng khí nhà kính sinh ra trong quá trình phát điện. Tuy nhiên, việc sử dụng than đá dường như rất xấu xa và phong trào phủ nhận việc sử dụng than đá ngày càng tăng mạnh. Một khi mỏ than bị đóng cửa, thì nó không thể được sử dụng lại. Khi không còn nguồn năng lượng nào khác mà ta nghĩ đến việc sử dụng than, nếu chúng ta đóng cửa các mỏ than, thì chúng ta sẽ mất cả chì lẫn chài. Hiện nay, nhiều nước đang phát triển cũng đang dựa vào nhiệt điện than. Trong việc thúc đẩy các chính sách chống biến đổi khí hậu, thì từ ban đầu vấn đề quan trọng nhất là làm thế nào để sử dụng một cách có chiến lược nguồn nhiên liệu than đá này.

“Tác dụng phụ” của các giải pháp chống biến đổi khí hậu bị xem nhẹ:

Các giải pháp chống biến đổi khí hậu chắc chắn là rất quan trọng, nhưng quá chú trọng vào chúng có thể gây ra tác động tiêu cực đến nền kinh tế nói chung. Đây chính xác là tình trạng của châu Âu - khu vực đang bị rơi vào khủng hoảng năng lượng vì quá tập trung vào các biện pháp chống biến đổi khí hậu.

Vấn đề đáng lẽ chỉ ở châu Âu, nhưng cuộc khủng hoảng năng lượng cuối cùng sẽ liên quan đến toàn thế giới. Nền kinh tế thế giới đang dần hồi phục sau khủng khoảng Covid-19, nhưng ngoài tình trạng thiếu hụt chất bán dẫn, nó sẽ phải đối mặt với những hạn chế về nguồn cung mới do thiếu hụt năng lượng. Đã bắt đầu có cảnh báo, đặc biệt khu vực Bắc bán cầu - nơi đang chuẩn bị bước vào mùa đông khi nhu cầu năng lượng tăng cao.

(Đón đọc kỳ tới...)

NGUYỄN HOÀNG YẾN (TỔNG HỢP, BIÊN DỊCH)