Net Zero của nước Mỹ đang ở đâu và khi nào có đột biến giảm?

Một số câu hỏi còn bỏ ngỏ trong ‘chuyển đổi năng lượng công bằng’ Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) là một trong những cơ chế tài chính cao cấp nhất được thiết kế để chuyển tiền từ các nền kinh tế giàu có sang một số nước đang phát triển, hướng tới mục đích loại bỏ nhiên liệu hóa thạch. Năm 2021, Nam Phi đã ký thỏa thuận đầu tiên và hiện nay đã có một số quốc gia khác đang bắt đầu triển khai. Tuy nhiên, quá trình này diễn ra chậm chạp và đầy rủi ro chính trị. Câu hỏi đặt ra là: Liệu những kế hoạch “hoàn hảo” như vậy có đủ toàn diện, hiệu quả và kịp thời để biến cam kết thành hiện thực? (Tổng hợp của CTV Tạp chí Năng lượng Việt Nam).

Chuyển dịch năng lượng nhìn từ Quy hoạch điện VIII của Việt Nam Theo nhìn nhận của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam: Nhu cầu trong tương lai, nguồn cung cấp nhiên liệu, phát triển nguồn điện và khung pháp lý về năng lượng là các yếu tố chính trong Quy hoạch điện VIII cần xem xét trong quá trình chuyển dịch năng lượng ở Việt Nam.

Công suất đặt ở Mỹ vào mùa hè năm 2022 đạt 1.161 GW. Công suất lớn nhất thuộc về điện khí (504 GW). Giá khí tự nhiên ở nước Mỹ đã từng rất rẻ, năm 2020 trung bình 2,4 USD/MMBTU (triệu BTU), nhưng năm 2022 tăng lên 7,21 USD/MMBTU do nhu cầu khí cả thế giới tăng vọt. Dù vậy, điện khí ở Mỹ vẫn là chủ lực và cạnh tranh hơn so với điện than và điện hạt nhân.

Điện năng lượng tái tạo (NLTT) đứng thứ hai, với tổng công suất điện gió, mặt trời là 226 GW.

Điện than đứng thứ ba, với công suất 189 GW, giảm mạnh so với 310 GW hồi năm 2012. Đà giảm của công suất điện than đang thách thức ngành năng lượng quốc gia này, bởi giá than ổn định hơn nhiều so với giá khí tự nhiên và dầu mỏ.

Qua đồ thị công suất đặt các nguồn điện tại Mỹ từ năm 2012 đến nay ta thấy: Điện khí tăng mạnh nhất. Điện than giảm rõ rệt. Nhưng tổng điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch hầu như không đổi. Điện hạt nhân, sinh khối, điện dầu không thay đổi nhiều lắm. Thậm chí công suất điện hạt nhân còn giảm, vì nước Mỹ xây một nhà máy điện hạt nhân rất lâu, trong khi các lò phản ứng chủ yếu xây dựng những năm 1960 nay đã sắp hết vòng đời dự án nên đang và sẽ bị dừng vận hành hàng loạt. Nguồn điện gió và mặt trời tăng, nhưng tốc độ chưa đủ lớn để cạnh tranh với điện khí.

Sản lượng điện nước Mỹ sản xuất trong năm 2022 là 4.230 tỷ kWh, cao nhất kể từ năm 2012 và tăng 2,9% so với năm 2021. Năm 2020 sản lượng điện có giảm do Covid. Tương tự, điện năng lượng hóa thạch (bao gồm điện khí, than, dầu) giảm vào năm 2020, nhưng sau đó lại tăng trở lại.

Tỷ lệ năng lượng hóa thạch chiếm 60% tổng sản lượng điện, tiếp theo đó là hạt nhân và NLTT (bao gồm điện gió và mặt trời). So sánh giữa tỷ lệ công suất đặt và sản lượng thể hiện xu thế chung của ngành điện. Cụ thể, điện hạt nhân có sản lượng/công suất cao nhất, sau đó là điện từ nhiên liệu hóa thạch.

Giá điện trung bình cả nước Mỹ tăng đều từ năm 2012 đến nay, không có năm nào giảm. Cao nhất là giá bán lẻ điện sinh hoạt, trung bình năm cả nước Mỹ là 15,04 cent/kWh, tương đương 3.680 VNĐ/kWh. Sau đó là giá điện thương mại và thấp nhất là điện dành cho công nghiệp. Giá điện ở Mỹ gần như thả nổi theo thị trường, nên các bang với điều kiện nguồn điện khác nhau có giá chênh lệch rất lớn.

Giá điện trung bình năm 2022 của từng bang, được xếp theo thứ tự từ thấp đến cao. Bang Washington (không phải là Thủ đô Washington DC) có nhiều nguồn thủy điện nên giữ được giá thấp. Bang Hawaii (ngoài hải đảo), không có tài nguyên dầu khí, nhập khẩu dầu để phát điện và tận dụng NLTT (chiếm khoảng 35% sản lượng điện) nên có giá điện cao nhất.

Tự do hóa thị trường điện cũng dẫn đến những kỷ lục về giá. Bang Texas có giá điện trung bình năm ở nhóm trung bình, có các nguồn nhiên liệu phát điện phong phú, nhưng thị trường hoàn toàn không có điều tiết. Ngày 25/8/2023 giá điện bán buôn trên lưới điện ERCOT của bang Texas đạt kỷ lục 1.606 USD/MWh, tương đương 39.000 VNĐ/kWh. Giá cao xảy ra một ngày, nhưng ngày trước và sau đó giá điện cũng bị đẩy lên.

Với tỷ lệ điện từ năng lượng hóa thạch cao tới 60% và giảm rất chậm, trong khi tổng cầu điện vẫn tăng, do đó, chúng tôi cho rằng: Nước Mỹ khó có đột biến về cắt giảm phát thải khí nhà kính từ nay đến 2030 và thậm chí tới 2040./.

ĐÀO NHẬT ĐÌNH - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Nguồn: US Energy Information Administration, Electric Power Annual 2022, October 2023, Washington DC. Bản PDF.