Tổng hợp kiến nghị giải pháp phát triển lưu trữ năng lượng và điện mặt trời KCN tại Việt Nam

Báo cáo nhận diện rủi ro, thách thức và gợi ý chính sách phát triển các phân ngành điện Việt Nam Để giúp các đại biểu Quốc hội tham dự Kỳ họp thứ 10 - Quốc hội khóa XV cập nhật một số thông tin tham khảo trong quá trình thảo luận, góp ý xây dựng dự án Luật, Nghị quyết của Quốc hội liên quan đến lĩnh vực điện lực, Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam vừa hoàn thiện Báo cáo về “Nhận diện rủi ro, thách thức và gợi ý giải pháp chính sách phát triển ngành điện của Việt Nam” - tháng 10/2025. Dưới đây là nội dung chính của Báo cáo.

I. Hệ thống lưu trữ năng lượng trong chuyển dịch năng lượng ở Việt Nam - Vai trò, thách thức, các giải pháp chính sách và công nghệ cho phát triển:

Trước hết, Nghị Quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, cũng như Nghị quyết số 328/NQ-CP về chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 70-NQ/TW đã chỉ rõ: “Phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng phù hợp với tỉ lệ năng lượng tái tạo ngày càng cao hơn để nâng cao độ tin cậy và sự ổn định của hệ thống điện. Đầu tư xây dựng các hệ thống pin lưu trữ quy mô lớn và các loại hình lưu trữ năng lượng tiên tiến khác”. Đây là các cơ sở chính trị, pháp lý để Bộ Công Thương xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến BESS.

Bộ Công Thương xác định lưu trữ năng lượng là một trong những nền tảng của chuyển đổi năng lượng, song hành với phát triển điện gió, mặt trời, hydrogen và lưới điện thông minh. Khung pháp lý cho BESS hiện đang được lồng ghép trong nhiều văn bản hướng dẫn triển khai Quy hoạch điện VIII điều chỉnh. Trong đó, đề xuất phân loại các dự án lưu trữ theo công năng (lưu trữ độc lập, kết hợp nguồn tái tạo, hoặc phục vụ điều độ hệ thống điện quốc gia).

Hiện nay Bộ Công Thương đang xem xét điều chỉnh cơ chế giá điện, xây dựng biểu giá khuyến khích cho lưu trữ năng lượng theo thời điểm của biểu đồ phụ tải ngày đêm (peak/off-peak); đồng thời khuyến khích khu công nghiệp, khu chế xuất đầu tư hệ thống lưu trữ nhằm tối ưu chi phí năng lượng, nâng cao độ tin cậy cung cấp điện và giảm phát thải carbon.

Về khía cạnh vận hành và kỹ thuật của BESS, theo Công ty Vận hành Hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO): BESS không chỉ là giải pháp dự phòng, mà còn là công cụ điều độ, giúp cân bằng tần số, công suất, ổn định điện áp và giảm áp lực cho lưới truyền tải.

Tổng công ty Điện lực TP. Hà Nội (EVNHANOI) cho biết: Các dự án thí điểm sử dụng pin lưu trữ tại 5 trạm biến áp và khu vực phụ tải trọng điểm đang dự kiến triển khai sẽ giúp giảm công suất cực đại trong giờ cao điểm, góp phần ổn định lưới điện và giảm áp lực đầu tư mở rộng hạ tầng truyền tải, phân phối.

Các công ty trong nước như T&T Energy (thuộc Tập đoàn T&T Group), Công ty TNHH Năng lượng VinEnergo (thuộc Tập đoàn Vingroup), giới thiệu chiến lược phát triển hệ sinh thái năng lượng sạch “Make in Vietnam”, trong đó hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) được xem là mắt xích quan trọng của chuỗi giá trị từ sản xuất cell pin, module, đến hệ thống lưu trữ quy mô lớn và có thể triển khai quy mô lớn ngay trong thời gian ngắn.

Các công ty nước ngoài như HithiUM Energy, Huawei Digital Power Technology (Việt Nam) giới thiệu mô hình BESS có mật độ cao, tiết kiệm diện tích chiếm đất, tính linh hoạt cao, công nghệ pin lithium iron phosphate (LFP) cải tiến hoặc Natri, có thể tích hợp thành hệ thống bao gồm cả biến tần và điều khiển nạp - xả cho từng mục đích sử dụng, áp dụng công nghệ AI.

II. BESS và hệ thống điện mặt trời cho khu công nghiệp - Dự báo tiềm năng mở rộng, chi phí đầu tư, giải pháp công nghệ giai đoạn 2025-2035:

Về tổng quan nhu cầu phát triển điện mặt trời khu công nghiệp kết hợp với BESS trong giai đoạn 2025-2035, Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam đóng góp: Điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp là chủ đề được nhiều đại biểu đặc biệt quan tâm. Việt Nam có tiềm năng kỹ thuật điện mặt trời mái nhà lớn; chỉ cần tận dụng 20% diện tích mái nhà xưởng đã có thể hình thành nguồn điện đáng kể. Khi kết hợp với BESS, điện mặt trời mái nhà giúp tăng tỷ lệ tự tiêu thụ và nâng cao khả năng điều tiết phụ tải cao thấp điểm. Tuy nhiên, các rào cản về pháp lý, cơ chế mua - bán điện nội bộ và tiếp cận tài chính vẫn chưa được giải quyết. Do đó, cần có hướng dẫn cụ thể về hợp đồng mua bán điện (PPA) nội bộ, cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) và chính sách tín dụng xanh, cùng với khuyến khích triển khai hệ thống quản lý năng lượng thông minh (EMS) trong khu công nghiệp.

III. Kết luận (dựa trên các tham luận và các phiên thảo luận tại Diễn đàn):

1. Hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) là một trong các trụ cột bắt buộc của chuyển dịch năng lượng: Với tỷ trọng năng lượng tái tạo (gió, mặt trời) ngày càng tăng, hệ thống lưu trữ năng lượng không chỉ là giải pháp dự phòng, mà còn là công cụ quan trọng để điều độ hệ thống điện, giúp đảm bảo sự ổn định, linh hoạt và an toàn cho lưới điện quốc gia.

2. Tiềm năng phát triển điện mặt trời mái nhà khu công nghiệp là khổng lồ, nhưng chưa khai thác thực tế như kỳ vọng, trong đó có nguyên nhân chính sách chưa theo kịp: . Điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp là nguồn cung điện sạch tiềm năng và dồi dào (ước tính tới 50 GW). Tuy nhiên, thách thức lớn nhất không phải là vấn đề kỹ thuật, mà quan trọng là cần tiếp tục thúc đẩy hoàn thiện chính sách về tích hợp BESS, cơ chế mua bán điện (PPA nội bộ, DPPA) và cơ chế giá.

3. Khung pháp lý ổn định về giá là yếu tố quyết định thu hút đầu tư: Dù giá công nghệ BESS đang giảm, nhưng vẫn còn khá cao, nên nhà đầu tư, cả nhà nước và tư nhân, cần một khuôn khổ pháp lý ổn định về giá và cơ chế cho phép BESS tham gia thị trường điện (giao ngay, dịch vụ phụ trợ) để đảm bảo lợi nhuận và tin tưởng tham gia thị trường còn mới mẻ này.

Ngoài ra, cần thiết một chính sách hỗ trợ cho các nhà máy năng lượng tái tạo đang hoạt động, hoặc dự kiến xây dựng được bổ sung BESS (sau công tơ) để tối ưu hóa sản lượng điện sản xuất.

Hiện tại, việc thiếu cơ chế định giá phản ánh đầy đủ giá trị của BESS, đặc biệt là chi phí cơ hội và các lợi ích hệ thống, đã làm suy giảm động lực đầu tư từ khu vực tư nhân và hạn chế quy mô triển khai thực tế.

4. Phát triển sản xuất nội địa hóa BESS là chiến lược dài hạn: Việt Nam đang có những bước đi chiến lược (như T&T Energy, hay VinEnergo…) để tự chủ sản xuất hệ thống BESS, hướng tới mục tiêu biến Việt Nam thành trung tâm sản xuất và xuất khẩu hệ thống lưu trữ năng lượng trong khu vực Đông Nam Á vào năm 2035.

IV. Kiến nghị và đề xuất giải pháp:

Các kiến nghị dưới đây tổng hợp từ các giải pháp được đề xuất trong Diễn đàn từ các vấn đề thực tiễn mà đại biểu đặt ra và từ các ý kiến chuyên gia:

1. Ưu tiên hoàn thiện khung pháp lý cho BESS:

- Khẩn trương hoàn thiện và công bố khung pháp lý và cơ chế giá điện cụ thể cho các dự án lưu trữ năng lượng, bao gồm phân loại dự án theo công năng.

- Cơ chế khuyến khích giá: Xây dựng biểu giá khuyến khích cho lưu trữ năng lượng theo biểu đồ phụ tải ngày đêm (peak/off-peak).

- Mở rộng thị trường: Nghiên cứu và sớm áp dụng cơ chế cho phép các đơn vị lưu trữ năng lượng được tham gia thị trường điện (thị trường giao ngay chu kỳ ngắn hơn, dịch vụ phụ trợ) và nới rộng khung giá điện (bao gồm cả giá sàn âm) để tạo động lực đầu tư tư nhân.

2. Tháo gỡ rào cản hành chính cho điện mặt trời mái nhà khu công nghiệp và hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS):

- Trong Kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, cần bổ sung nội dung phân bổ quy mô công suất BESS cho một số địa phương - nơi thích hợp để xây dựng các trạm BESS kết nối trực tiếp vào lưới điện.

- Ban hành bổ sung loại hình và phân cấp công trình BESS trong quy định pháp lý về hoạt động xây dựng.

- Đơn giản hóa thủ tục: Có hướng dẫn cụ thể, đơn giản hóa và thống nhất trên toàn quốc về thủ tục bổ sung quy hoạch, chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, thẩm định, cấp phép đầu tư BESS và điện mặt trời mái nhà (bao gồm thủ tục giao đất, kiểm tra nghiệm thu xây dựng, phê duyệt phòng cháy, chữa cháy), hướng tới mô hình “một cửa” chịu trách nhiệm xử lý hồ sơ.

- Linh hoạt hóa cơ chế chia sẻ điện: Ban hành quy định cho phép các doanh nghiệp trong khu công nghiệp có thể liên kết, chia sẻ công suất điện mặt trời mái nhà và BESS với nhau để tối ưu hóa việc sử dụng nội bộ (tích năng ở thời gian thấp điểm và phát điện vào giờ cao điểm). Đặc biệt là hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ không đủ điều kiện tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA).

3. Hỗ trợ tài chính và tiêu chuẩn kỹ thuật:

- Cơ chế tài chính: Xây dựng hành lang pháp lý vững chắc để các ngân hàng có cơ sở cung cấp tài chính cho các dự án BESS, đi kèm với các chính sách tín dụng xanh.

- Tiêu chuẩn an toàn và độ bền: Yêu cầu các chuyên gia và cơ quan quản lý đưa ra tiêu chuẩn rõ ràng về tính an toàn của hệ thống BESS tại khu công nghiệp; thường xuyên cập nhật các bộ thông số và tiêu chuẩn kỹ thuật, có phương pháp kiểm chứng độc lập về hệ số suy hao, tuổi thọ pin (ví dụ tuổi thọ 20-25 năm) để tăng cường niềm tin cho nhà đầu tư và người sử dụng.

4. Khuyến khích phát triển công nghiệp nội địa:

- Tiếp tục hoàn thiện quy định chính sách ưu tiên công nghiệp hỗ trợ cho công nghiệp công nghệ cao như BESS.

- Khuyến khích đầu tư sản xuất thiết bị, linh kiện và hệ thống pin lưu trữ trong nước (BESS) theo hướng tăng tỷ lệ nội địa hóa để giảm chi phí nhập khẩu và tăng cường năng lực công nghệ.

5. Thúc đẩy các dự án thí điểm và và ứng dụng công nghệ:

- Thúc đẩy các dự án đầu tư xây dựng BESS của các doanh nghiệp nhà nước đã được giao và đang triển khai trên lưới điện, đề nghị cho phép thực hiện như là dự án thí điểm BESS để làm cơ sở hoàn thiện các cơ chế, chính sách và công nghệ.

- Thúc đẩy triển khai các dự án thí điểm BESS kết hợp điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp; đồng thời khuyến khích ứng dụng các hệ thống quản lý năng lượng thông minh (EMS), sử dụng AI để tối ưu hóa vận hành và doanh thu.

6. Xây dựng lộ trình phát triển BESS:

Song song với các đề xuất trên, để phát triển BESS một cách có định hướng, bài bản, cần đề xuất một lộ trình phát triển hệ thống BESS thông qua 2 mô hình kinh doanh cụ thể (BESS trước công tơ và BESS sau công tơ), xác định nhiệm vụ, vai trò, lợi ích cụ thể và mức độ đầu tư phát triển các loại hình BESS tương ứng với ba giai đoạn phát triển của thị trường điện:

- Giai đoạn ngắn hạn: Triển khai thí điểm, tương ứng với thị trường bán buôn hiện có và các cơ chế chính sách giá đang được dần dần hoàn thiện.

- Giai đoạn trung hạn: Triển khai mở rộng, tương ứng với thị trường điện bán buôn mở rộng và các chính sách về giá điện được cải thiện, đồng hành với quy mô phát triển các nguồn điện mặt trời, điện gió.

- Giai đoạn dài hạn: Triển khai về chiều sâu, khi thị trường điện vận hành đầy đủ theo cơ chế cạnh tranh và hạ tầng truyền tải/phân phối, công nghệ thông tin được nâng cấp, hiện đại hóa đồng bộ.

Trên cơ sở xem xét hiện thực hóa các đề xuất trên, Ban tổ chức Diễn đàn kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo để hệ thống lưu trữ năng lượng, cũng như điện mặt trời mái nhà khu công nghiệp tại Việt Nam phát triển đúng hướng, khai thác tối đa các tiềm năng và hiệu quả, nhằm tối ưu vận hành hệ thống điện, thị trường điện, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới./.

[*] Giải pháp chính sách, công nghệ phát triển lưu trữ năng lượng và điện mặt trời khu công nghiệp tại Việt Nam

BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM