Kế hoạch 10 điểm của IEA giúp EU giảm lệ thuộc vào khí đốt từ Nga

Ngành năng lượng châu Âu cần phản ứng thế nào trước cuộc khủng hoảng Ukraine? Châu Âu đang phải đối mặt với viễn cảnh bị Nga “ngắt vòi khí đốt” để đáp trả lệnh trừng phạt sau sự kiện Ukraine. Bài viết dưới đây tổng hợp ý kiến của giới chuyên gia về cách ngành năng lượng châu Âu cần phản ứng trước biến động nói trên.

Chiến sự Ukraine và cấm vận Nga, thị trường năng lượng thế giới ‘rung lắc’ Trong khi khủng hoảng năng lượng chưa chấm dứt thì xung đột lại diễn ra tại Ukraine khiến giá năng lượng tăng cao, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, gây “rung lắc” nền kinh tế toàn cầu.

Bối cảnh ra đời Kế hoạch 10 điểm của IEA:

Kế hoạch 10 điểm của IEA được công bố ngày 3-3-2022 có tên A 10-Point Plan to Reduce the European Union’s Reliance on Russian Natural Gas (tạm dịch: Kế hoạch 10 điểm nhằm giảm sự phụ thuộc của Liên minh châu Âu vào khí đốt Nga).

Theo IEA, các biện pháp được thực hiện trong năm nay có thể làm giảm nhập khẩu khí đốt từ Nga tới hơn một phần ba nhưng vẫn đảm bảo mục tiêu giảm lượng khí thải nhất là khi diễn ra xung đột tại Ukraine (ngày 24 tháng 2). Năm 2021, EU nhập khẩu trung bình hơn 380 triệu m³ (mcm) khí đốt mỗi ngày qua đường ống từ Nga, tương đương khoảng 140 tỷ m³ (bcm) trong cả năm. Ngoài ra, khoảng 15 bcm đã được phân phối dưới dạng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG). Tổng 155 bcm nhập khẩu từ Nga chiếm khoảng 45% lượng khí đốt nhập khẩu của EU vào năm 2021 và gần 40% tổng lượng tiêu thụ khí đốt của Liên minh châu Âu.

Mục tiêu hướng tới Net Zero (phát thải bằng 0) ở châu Âu sẽ làm giảm việc sử dụng và nhập khẩu khí đốt theo thời gian, nhưng cuộc khủng hoảng vừa xảy ra làm cho tiến độ này đến sớm hơn. Với thực tế này, IEA đề xuất một loạt các hành động tức thì để giảm sự phụ thuộc vào khí đốt Nga, đồng thời tăng cường khả năng khôi phục mạng lưới khí đốt của EU trong thời gian ngắn và giảm thiểu những khó khăn cho nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương.

Các biện pháp trong Kế hoạch 10 điểm của IEA rất đa dạng, như giúp EU giảm nhập khẩu khí đốt của Nga hàng năm hơn 50 bcm. Tăng lưu trữ khí đốt EU từ năm 2022 sau khi nguồn cung cấp của Nga gián đoạn... Kế hoạch 10 điểm nhất quán với tham vọng về khí hậu của EU và Thỏa thuận xanh của châu Âu, đồng thời hướng tới những kết quả trong Lộ trình không phát thải ròng của IEA vào năm 2050, trong đó EU loại bỏ hoàn toàn nhu cầu nhập khẩu khí đốt của Nga trước năm 2030. IEA cũng cân nhắc tới khả năng châu Âu tiến xa và nhanh hơn để hạn chế sự phụ thuộc trong ngắn hạn vào khí đốt của Nga, mặc dù điều này có nghĩa, tốc độ cắt giảm khí thải của EU trong ngắn hạn sẽ chậm hơn. Nếu châu Âu thực hiện các bước bổ sung này, thì lượng khí đốt nhập khẩu trong thời gian ngắn của Nga có thể giảm hơn 80 bcm, hoặc hơn một nửa.

Phân tích làm nổi bật một số sự đánh đổi. Đẩy nhanh đầu tư vào các công nghệ sạch và hiệu quả là trọng tâm của giải pháp, nhưng ngay cả việc triển khai rất nhanh cũng sẽ mất thời gian để tạo ra sự sụt giảm lớn về nhu cầu khí nhập khẩu. Các nhà hoạch định chính sách của EU càng nhanh chóng tìm cách rời khỏi nguồn cung cấp khí đốt của Nga, thì tác động tiềm tàng về chi phí và lượng khí thải trong thời gian ngắn càng cao.

Giảm sự phụ thuộc vào khí đốt Nga sẽ không đơn giản, đòi hỏi nỗ lực chính sách đồng bộ và bền vững trên nhiều lĩnh vực, cùng với đối thoại quốc tế mạnh mẽ về thị trường năng lượng và an ninh. Có nhiều mối liên hệ giữa các lựa chọn chính sách của châu Âu và cách cân bằng trên thị trường toàn cầu rộng lớn hơn. Tăng cường hợp tác quốc tế với các nhà xuất khẩu LNG và đường ống thay thế - cũng như với các nhà nhập khẩu và tiêu thụ khí đốt lớn khác sẽ rất quan trọng. Thông tin liên lạc rõ ràng giữa các chính phủ, ngành công nghiệp và người tiêu dùng cũng là một yếu tố cần thiết để thực hiện thành công các khuyến cáo nói trên.

Tóm tắt Kế hoạch 10 điểm IEA khuyến cáo EU:

1. Không có hợp đồng cung cấp khí đốt mới nào với Nga:

Các hợp đồng nhập khẩu khí đốt với Gazprom với quy mô hơn 15 bcm mỗi năm sẽ hết hạn vào cuối năm 2022, tương đương khoảng 12% lượng khí đốt cung cấp cho EU vào năm 2021. Nhìn chung, các hợp đồng với Gazprom bao phủ gần 40 bcm mỗi năm sẽ hết hạn vào cuối thập kỷ này. Điều này mang lại cho EU cơ hội rõ ràng trong ngắn hạn để đa dạng hóa nguồn cung khí đốt và chuyển các hợp đồng sang các nguồn khác, tận dụng các lựa chọn nhập khẩu LNG lớn và cơ sở hạ tầng đường ống có sẵn tại EU.

2. Thay thế nguồn cung của Nga bằng khí đốt từ các nguồn khác:

Theo phân tích của IEA, sản xuất trong EU và nhập khẩu đường ống không phải của Nga (bao gồm từ Azerbaijan và Na Uy) có thể tăng trong năm tới 10 bcm so với năm 2021. Điều này dựa trên giả định về năng lực nhập khẩu, lịch trình bảo dưỡng mùa hè và hạn ngạch sản xuất đang được sửa đổi.

EU có tiềm năng lớn hơn trong ngắn hạn để tăng cường nhập khẩu LNG. Về mặt lý thuyết, EU có thể tăng LNG ngắn hạn khoảng 60 bcm, so với mức trung bình năm 2021. Theo Kế hoạch 10 điểm của IEA, tăng 20 bcm trong nhập khẩu LNG của EU trong năm tới thông qua các nhà xuất khẩu LNG và các nhà nhập khẩu khác, tăng tính minh bạch và sử dụng hiệu quả năng lực tại các thiết bị đầu cuối cấp lại LNG. Ngoài ra, IEA cũng khuyến cáo EU tăng quy mô cung cấp khí sinh học và biomethane trong ngắn hạn.

Việc tăng sản lượng khí cácbon thấp là rất quan trọng để đáp ứng các mục tiêu giảm phát thải năm 2030 và 2050 của EU. Theo IEA, có khoảng 30 bcm trong nguồn cung cấp khí đốt bổ sung từ các nguồn không phải của Nga.

3. Yêu cầu về nghĩa vụ lưu trữ khí tối thiểu:

Kho dự trữ khí đóng một vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu thay đổi theo mùa và cung cấp bảo hiểm chống lại các sự kiện bất ngờ, chẳng hạn như nhu cầu tăng đột biến hoặc thiếu hụt nguồn cung gây ra giá tăng đột biến. Mức dự trữ theo thời vụ hiện nay tại các thị trường khí đốt châu Âu không đủ cho mùa sưởi ấm 2022 - 2023.

Theo phân tích của IAE và dựa trên kinh nghiệm của những năm gần đây cho thấy, việc lấp đầy ít nhất 90% dung tích lưu trữ vào ngày 1 tháng 10 là cần thiết để cung cấp khí cho cho thị trường EU khi qua mùa hè. Với mức độ cạn kiệt của kho dự trữ hiện nay, lượng khí năm 2022 cần phải cao hơn khoảng 18 bcm so với năm 2021. Có như vậy mới củng cố an ninh nguồn cung khí đốt trước khi mùa đông tới và phòng trước nạn tăng giá.

4. Đẩy nhanh triển khai các dự án năng lượng mặt trời và gió mới:

IEA cho biết với kế hoạch này sẽ bổ sung thêm công suất tái tạo, thêm khoảng 20 TWh điện trong năm 2023. Phần lớn trong số này sẽ là các dự án điện gió và NLMT quy mô tiện ích. Trọng tâm, đơn giản hóa trách nhiệm giữa các cơ quan cấp phép, nâng cao năng lực hành chính, cung cấp tiến độ rõ ràng và cụ thể cho các quy trình cấp phép và số hóa ứng dụng.

IEA cũng kêu gọi triển khai nhanh hơn các hệ thống điện mặt trời trên mái nhà để giảm hóa đơn cho người tiêu dùng. Theo IEA, cần thực hiện chương trình tài trợ ngắn hạn, như giảm 20% chi phí lắp đặt có thể tăng gấp đôi tốc độ đầu tư. IEA dự báo chi phí khoảng 3 tỷ euro (3,3 tỷ USD). Điều này sẽ làm tăng sản lượng hàng năm từ các hệ thống điện mặt trời mái nhà lên tới 15 TWh.

5. Tối đa hóa các nguồn phát thải thấp như năng lượng sinh học và hạt nhân:

Theo IEA, điện hạt nhân là nguồn điện phát thải thấp mạnh nhất ở EU, nhưng một số lò lại được đưa ra ngoại tuyến để bảo trì và kiểm tra an toàn vào năm 2021. Đưa các lò phản ứng này trở lại hoạt động an toàn vào năm 2022, cùng với việc bắt đầu vận hành thương mại đối với lò phản ứng đã hoàn thành ở Phần Lan, có thể dẫn đến sản lượng điện hạt nhân của EU tăng lên đến 20 TWh vào năm 2022. Tuy nhiên, một đợt đóng cửa lò phản ứng mới sẽ ảnh hưởng đến sự phục hồi sản lượng này: Bốn lò phản ứng hạt nhân dự kiến ​​đóng cửa vào cuối năm 2022 và một lò khác vào năm 2023. Việc đóng cửa tạm thời bị trì hoãn, được tiến hành theo cách đảm bảo hoạt động an toàn của các nhà máy, có thể cắt giảm nhu cầu khí đốt của EU gần 1 bcm mỗi tháng.

Nhóm các nhà máy điện năng lượng sinh học lớn ở EU hoạt động với khoảng 50% tổng công suất vào năm 2021. Các nhà máy này có thể tạo ra thêm tới 50 TWh điện vào năm 2022 nếu các biện pháp khuyến khích thích hợp và nguồn cung cấp năng lượng sinh học bền vững được đưa ra. Tổng thể, thêm 70 TWh phát điện từ các nguồn phát thải thấp phân tán hiện có, có thể giảm 13 bcm sử dụng khí đốt để sản xuất điện năng.

6. Thực hiện các biện pháp ngắn hạn để hỗ trợ các hộ tiêu thụ điện dễ bị tổn thương do giá cao:

Khi giá khí đốt tăng cao ở EU ảnh hưởng đến giá điện bán buôn theo những cách có lợi cho các công ty. Điều này tạo ra các động lực kinh tế đến việc sử dụng cuối, vốn là yếu tố chính của quá trình chuyển đổi năng lượng sạch. Nhưng nó lại làm người tiêu dùng dễ bị tổn thương.

Việc tăng chi phí điện là không thể tránh khỏi ở một mức độ nhất định khi giá khí đốt (và CO₂) cao, có thể dẫn đến lợi nhuận vượt quá 200 tỷ EUR ở EU đối với khí đốt, than, hạt nhân, thủy điện và các năng lượng tái tạo khác vào năm 2022. Các biện pháp thuế tạm thời để tăng tỷ lệ lợi nhuận thu được từ các công ty điện cần được xem xét cùng với các quy định khác để bù đắp một phần các hóa đơn năng lượng tăng cao cho các hộ tiêu thụ cuối, nhóm người dễ bị tổn thương. Ví dụ, các biện pháp đánh thuế lợi nhuận được áp dụng linh hoạt tại Ý và Romania vào năm 2022.

7. Thay thế nồi hơi gas bằng máy bơm nhiệt để sưởi ấm:

Máy bơm nhiệt cung cấp một cách rất hiệu quả và tiết kiệm chi phí để sưởi ấm trong nhà, thay thế các lò hơi sử dụng khí đốt hoặc các nhiên liệu hóa thạch khác. Đẩy nhanh việc triển khai dự kiến ​​bằng cách tăng gấp đôi tỷ lệ lắp đặt máy bơm nhiệt hiện tại của EU sẽ tiết kiệm thêm 2 bcm khí sử dụng trong năm đầu tiên, nó đòi hỏi tổng vốn đầu tư bổ sung là 15 tỷ EUR. Cùng với các khung chính sách hiện có, hỗ trợ đầu tư có mục tiêu có thể thúc đẩy việc mở rộng quy mô lắp đặt máy bơm nhiệt. Lý tưởng nhất, điều này được kết hợp tốt nhất với việc nâng cấp ngôi nhà để tối đa hóa việc tăng hiệu quả năng lượng và giảm chi phí tổng thể. Thay thế các lò hơi hoặc lò nung khí bằng máy bơm nhiệt cũng là một lựa chọn hấp dẫn cho ngành công nghiệp, mặc dù việc triển khai có thể mất nhiều thời gian hơn để mở rộng quy mô.

Việc chuyển đổi từ khí đốt sang điện để sưởi ấm các tòa nhà có thể có tác động tương ứng, thúc đẩy nhu cầu khí đốt để sản xuất điện, tùy thuộc vào tình hình. Theo IEA, việc thay thế nồi hơi dùng khí đốt bằng máy bơm nhiệt hay giảm sử dụng khí đốt để sưởi ấm sẽ tiết kiệm được thêm 2 bcm mỗi năm.

8. Tăng tốc cải thiện hiệu quả năng lượng trong các tòa nhà dân dụng và công nghiệp:

Hiệu quả năng lượng là công cụ mạnh mẽ để chuyển đổi năng lượng sạch một cách an toàn, nhưng thường mất thời gian. Trong kế hoạch 10 điểm này, IEA xem xét làm thế nào để đạt được tiến độ, tập trung vào các biện pháp có thể tạo ra sự khác biệt nhanh hơn. Hiện tại, chỉ khoảng 1% kho xây dựng của EU được cải tạo mỗi năm. Việc mở rộng nhanh chóng lên thêm 0,7%, nhằm mục tiêu vào các ngôi nhà kém hiệu quả nhất và các tòa nhà không phải nhà ở, sẽ có thể thực hiện được thông qua các nâng cấp tiêu chuẩn, chủ yếu thông qua cách nhiệt. Điều này sẽ tiết kiệm hơn 1 bcm khí sử dụng trong thời gian một năm và cũng sẽ mang lại lợi ích về việc làm, mặc dù nó sẽ đòi hỏi những nỗ lực song song để cải thiện chuỗi cung ứng nguyên vật liệu và phát triển lực lượng lao động.

Nhiều hộ gia đình đang cài đặt các điều khiển sưởi ấm thông minh (bộ điều nhiệt thông minh) để giảm hóa đơn năng lượng và cải thiện sự tiện lợi trong gia đình, và đây là một quy trình đơn giản có thể mở rộng và áp dụng nhanh chóng. Tăng gấp ba tỷ lệ lắp đặt hiện tại cho khoảng một triệu ngôi nhà mỗi năm sẽ làm giảm nhu cầu khí đốt để sưởi ấm cho các ngôi nhà thêm 200 mcm mỗi năm với tổng chi phí là 1 tỷ EUR. Những thiết bị này có thể được khuyến khích thông qua các chương trình hiện có như trợ cấp cho các hộ gia đình hoặc các chương trình nghĩa vụ tiện ích. Việc kiểm tra bảo trì hàng năm đối với nồi hơi gas có thể được sử dụng để đảm bảo nồi hơi nước nóng trong gia đình được đặt ở nhiệt độ tối ưu, không cao hơn 60 °C.

Giúp các doanh nghiệp nhỏ (SME) hoạt động tiết kiệm năng lượng và bảo vệ các doanh nghiệp này khỏi sự biến động giá cả. Nhiều quốc gia EU có các chương trình hiệu quả để cung cấp các đánh giá và tư vấn về hiệu quả năng lượng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ để tiết kiệm năng lượng một cách nhanh chóng và hiệu quả. Tóm lại, cải thiện hiệu quả năng lượng giảm tiêu thụ khí đốt cho nhiệt thêm gần 2 bcm trong một năm, giảm hóa đơn năng lượng, nâng cao tiện nghi và tăng cường khả năng cạnh tranh trong công nghiệp.

9. Khuyến khích người tiêu dùng tiết kiệm năng lượng:

Theo IEA, một trong những giải pháp quan trọng trong sản xuất và tiêu thụ năng lượng chính là tiết kiệm năng lượng, từ ý nghĩ cho tới hành động. Điều chỉnh hệ thống sưởi trong các tòa nhà sưởi ấm bằng khí đốt ở châu Âu sẽ là một trong những giải pháp tình thế hữu hiệu để giúp kiệm lượng năng lượng.

Nhiệt độ trung bình để sưởi ấm cho các tòa nhà trên toàn EU hiện tại là trên 22°C. Điều chỉnh bộ điều nhiệt để sưởi ấm các tòa nhà này xuống 1 độ sẽ giảm được nhu cầu khí đốt khoảng 10 bcm mỗi năm. Các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng và các biện pháp khác cũng cần tuyên truyền và ứng dụng. Các quy định về nhiệt độ sưởi ấm trong văn phòng cũng có thể là một công cụ mang lại hiệu quả về năng lượng.

10. Đa dạng hóa tính linh hoạt các hệ thống điện khử khí thải (decarbonise sources):

Một thách thức quan trọng đối với EU trong những năm tới là đẩy mạnh nỗ lực phát triển và triển khai các giải pháp bền vững và hiệu quả để quản lý linh hoạt hệ thống điện EU. Cần có một danh mục các lựa chọn, bao gồm lưới điện nâng cao, hiệu quả năng lượng, tăng cường điện khí hóa và đáp ứng theo nhu cầu, tạo ra lượng khí thải thấp và các công nghệ lưu trữ năng lượng quy mô lớn và dài hạn khác nhau cùng với các nguồn linh hoạt ngắn hạn như pin.

Các biện pháp linh hoạt để giảm nhu cầu điện công nghiệp và khí đốt trong giờ cao điểm là rất quan trọng để giảm áp lực về nhu cầu khí đốt cho phát điện. Các loại khí carbon thấp có nguồn gốc tại chỗ, như biomethane, hydro carbon thấp và mêtan tổng hợp... có thể là một phần quan trọng của giải pháp, nhưng cần phải có nhiều nỗ lực thử nghiệm và diễn và triển khai nhanh hơn nữa. Tóm lại, đẩy mạnh việc đổi mới trong thời gian ngắn có thể hỗ trợ nguồn cung khí đốt tự nhiên và đảm bảo an ninh điện năng cho EU. Ví dụ, tín hiệu giá điện theo thời gian thực có thể mở ra nhu cầu linh hoạt hơn, và đến lượt nó sẽ làm giảm nhu cầu cung cấp vào cao điểm gây tốn kém nguồn khí đốt./.

KHẮC NAM - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM (THEO: PTC/IEA - 3/2022)

Link tham khảo:

1/ https://www.pv-tech.org/iea-unveils-10-point-plan-to-cut-eu-dependence-on-russian-gas-calls-for-greater-solar-deployment/

2/ https://www.iea.org/reports/a-10-point-plan-to-reduce-the-european-unions-reliance-on-russian-natural-gas