Theo con đường cải cách của Việt Nam, Cuba bắt đầu bỏ chính sách trợ giá năng lượng

Giá điện gió nhập khẩu từ Lào (sau năm 2025) và thách thức triển khai các nguồn điện Việt Nam Công ty Mua bán điện (EPTC) vừa có văn bản gửi Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) về khung giá phát điện nhập khẩu điện từ Lào cho giai đoạn sau năm 2025. Đây là văn bản đề xuất giá nhập khẩu điện từ Lào, nhưng lại có khả năng tạo ra tiền lệ, ảnh hưởng tới đầu tư thực hiện các dự án nguồn (thủy điện và điện gió) trong Quy hoạch điện VIII. Dưới đây là nhận xét của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam về tính khả thi của đề xuất này.

Sau lần tăng giá nhiên liệu bất thành vào ngày 1/2/2024 do “sự cố mạng”, Cuba vẫn kiên quyết phải thay đổi giá năng lượng (bao gồm xăng, dầu, LPG và điện). Theo đó, từ ngày 1/3/2024, giá xăng và giá điện của Cuba bắt đầu tăng.

Cuba có hệ thống điện công suất 6.700 MW chủ yếu dựa vào nhiệt điện dầu, khí (chiếm 80%), còn lại là sinh khối và năng lượng tái tạo. Nguồn than trong nước không có, dầu khí khai thác được trong nước, nhưng chỉ đáp ứng khoảng 1/3 nhu cầu, còn lại phải nhập khẩu. Sản lượng điện khoảng 19 tỷ kWh/năm cho dân số 11,6 triệu người. Điện áp tiêu dùng ở Cuba vẫn đang ở giai đoạn chuyển từ 110 V sang 220 V.

Mặc dù kinh tế Cuba vẫn hết sức khó khăn sau Covid-19, tiêu thụ điện năm 2023 tăng 10,8% so với năm 2022 do thời tiết nắng nóng, thiết bị sử dụng điện tăng nhanh chóng. Tỷ lệ điện sử dụng cho sinh hoạt tăng nhanh trong những năm gần đây và chiếm 61% sản lượng điện, trong khi đó tỷ lệ điện cho công nghiệp lại giảm. Nhu cầu phụ tải tối đa cũng tăng, đạt kỷ lục mới 64,5 triệu kWh vào ngày 24/7/2023.

Đồ thị tiêu thụ điện hàng tháng ở Cuba năm 2023 so với 2022. Nguồn: http://www.cubadebate.cu.

Do các nguồn nhiên liệu để phát điện chủ yếu phải nhập khẩu, nên Nhà nước Cuba phải bỏ ra nguồn kinh phí lớn để bù giá. Ngân sách không đủ để sửa chữa, cũng như xây mới các nhà máy điện khiến cho hệ thống không ổn định, thường xuyên phải cắt điện. Nhiều hộ dân vẫn chưa có công tơ điện mà dùng điện theo kiểu khoán.

Để tránh sự phản đối của người dân, giá điện mới chỉ áp dụng cho những hộ tiêu thụ điện trên 500 kWh/tháng. Những hộ dùng trên 500 kWh chiếm có 2,7% số khách hàng điện sinh hoạt ở Cuba. Con số này đặc biệt tăng cao vào 2 tháng nóng ở Cuba là tháng Bảy và Tám, nhưng vẫn là thiểu số. Mức tiêu thụ dưới 500 kWh vẫn được tính giá trung bình 4,9 Peso/kWh (tương đương 4 Cent/kWh theo tỷ giá chính thức cho khách du lịch). Phần trên 500 kWh được tính giá mới 7,2 Peso/kWh (tương đương 6 Cent/kWh). Nhưng tỷ giá chính thức cho khách du lịch vẫn thấp hơn tỷ giá chợ đen ở Cuba, nên giá điện thực tế rẻ hơn cả những nước có giá điện rẻ và rẻ hơn giá thành sản xuất điện.

Giá xăng, dầu còn tăng mạnh hơn nhiều do tình hình cung ứng xăng, dầu bị thiếu hụt nghiêm trọng. Sau khi được cởi bỏ cấm vận, Venezuela đã quan tâm hơn đến những thị trường trả giá sản phẩm dầu mỏ theo mức giá quốc tế nên giảm bớt cung cấp xăng, dầu giá rẻ cho Cuba. Trong khi đó, tình hình tiêu thụ xăng, dầu trong nước vẫn tăng và phần lớn điện ở Cuba được phát từ nguồn dầu.

Như trong bảng dưới đây, giá xăng B 90 (tương đương RON 92) tăng từ 25 Peso/lít lên 132 Peso/lít (tương đương 1,1 USD/lít theo tỷ giá chính thức cho người nước ngoài). Mức giá mới tăng hơn 500% so với giá cũ đã gây ra nhiều phản ứng - cho rằng, mọi thứ sẽ tăng giá theo. Có thể đó mới là lý do phải hoãn tăng giá một thời gian. Các công ty phân phối xăng, dầu có giá mua buôn thấp hơn giá bán lẻ trong bảng dưới đây:

Giá xăng dầu hiện tại và mới ở Cuba. (CUP là Peso Cuba).

Mặt khác, người nước ngoài mua xăng, dầu ở Cuba sẽ phải trả bằng ngoại tệ thông qua thẻ tín dụng quốc tế (bao gồm cả thẻ MIR của Nga). Họ không còn được mua bằng đồng Peso nữa. Chính phủ Cuba hy vọng số ngoại tệ này sẽ góp phần giảm bớt thiếu hụt ngoại tệ để nhập khẩu xăng, dầu.

Nhiều người dân Cuba được Chính phủ khuyến khích dùng khí dầu mỏ hóa lỏng (LPG) để nấu nướng, vì như vậy sẽ giảm tiêu dùng điện, dù nhiên liệu này cũng phải nhập khẩu.

Hiện có tới 1,7 triệu dân Cuba đang dùng LPG để đun nấu. Giá LPG sẽ tăng từ 180 Peso một bình 10 kg lên 225 Peso (tương đương 1,875 USD, hay 46.000 VNĐ theo tỷ giá chính thức). Tuy nhiên, giá đó vẫn chỉ là một bước tiến tới bỏ bù lỗ, vẫn còn quá thấp so với giá nhập khẩu 6,96 USD/bình. Vì thế, người dân Cuba vẫn chưa được tự do mua khí LPG và phải theo chế độ phân phối.

Chính phủ Cuba kêu gọi người dân tiết kiệm năng lượng và theo dõi các kênh thông tin chính thức của Nhà nước để tránh những nguồn tin thất thiệt gây xáo trộn thị trường. Ở Cuba vẫn tồn tại thị trường chợ đen để mua, bán ngoại tệ và các mặt hàng theo giá cao hơn nhiều so với giá Nhà nước. Vì là chợ đen, nên giao dịch ở đó tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro cho du khách.

Là một đất nước đã trải qua thời kỳ tương tự kéo dài khoảng 10 năm (từ đầu những năm 1980 đến đầu 1990), người Việt Nam hiểu khá rõ khó khăn rất lớn của Chính phủ Cuba trong giai đoạn chuyển đổi này. Mặt khác, chúng ta đánh giá cao quyết tâm chuyển đổi của Đảng và Chính phủ Việt Nam trong những năm đó để có được thành công về kinh tế như hiện nay. Đồng thời, nhìn vào Cuba, chúng cũng cần lưu ý: Quyết định bù giá cho mặt hàng nào đó thì rất dễ, nhưng quyết định bỏ bù giá sẽ vô cùng gian nan./.

ĐÀO NHẬT ĐÌNH - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Tài liệu tham khảo:

http://www.cubadebate.cu/noticias/2024/01/08/cuba-incrementan-precios-de-la-electricidad-combustible-y-gas-licuado-video/

https://www.france24.com/en/live-news/20240228-cuba-s-500-fuel-price-rise-to-take-effect-friday-government