Nút thắt thủ tục chủ trương đầu tư các dự án điện lực - Từ quy định pháp luật, đến thực tiễn tháo gỡ

Khó khăn của nhà đầu tư nguồn nhiệt điện độc lập ở Việt Nam và kiến nghị giải pháp chính sách Theo báo cáo của EVN, sản lượng điện sản xuất và nhập khẩu 6 tháng đầu năm 2025 của toàn hệ thống điện đạt 155,79 tỷ kWh, cao hơn 2,67% so với cùng kỳ năm 2024 (151,74 tỷ kWh). Tỷ lệ tăng trưởng thấp có thể được giải thích bởi nhiều yếu tố, trong đó yếu tố thời tiết mưa nhiều, mát mẻ trên cả nước. Đó là tin vui cho hệ thống điện, nhưng lại là tin không vui cho các nhà máy nhiệt điện, vì huy động công suất thấp, ảnh hưởng đến dòng tiền.

“Mê cung” thủ tục khi “tấm vé thông hành” trở thành rào cản:

Quá trình xin Chủ trương đầu tư (CTĐT) đối với các dự án điện lực đang vướng phải một tổ hợp các khó khăn mang tính hệ thống. Các báo cáo thực tiễn đã chỉ rõ những nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến tình trạng này.

Vướng mắc “kinh điển” về quy hoạch luôn là điểm nghẽn lớn nhất. Đặc thù của dự án lưới điện là các tuyến dây kéo dài, cắt qua nhiều huyện, xã, nhiều loại đất khác nhau. Tuy nhiên, quy hoạch sử dụng đất cấp huyện ở nhiều nơi chưa cập nhật kịp thời các công trình điện. Điều này tạo ra một “vòng luẩn quẩn”, muốn được cấp CTĐT, dự án phải nằm trong quy hoạch sử dụng đất. Nhưng muốn được cập nhật vào quy hoạch, địa phương lại yêu cầu cung cấp chính xác từng tọa độ móng trụ - điều mà thực tế chỉ có thể làm ở giai đoạn thiết kế kỹ thuật - tức là sau khi đã có CTĐT.

Chờ đợi kỳ họp Hội đồng Nhân dân cũng khiến thủ tục càng thêm kéo dài, việc cập nhật quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất phụ thuộc vào các kỳ họp của Hội đồng Nhân dân tỉnh (thường chỉ hai kỳ/năm), khiến nhiều dự án phải chờ đợi hàng tháng, thậm chí cả năm mới được xem xét.

Sự thiếu thống nhất trong quy trình liên ngành lại càng làm vấn đề thêm phức tạp. Theo tổng hợp từ các đơn vị ngành điện, tình trạng “mỗi nơi một kiểu” diễn ra rất phổ biến. Có địa phương do áp dụng Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp nên cho rằng: Dự án điện không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư, không cần thực hiện thủ tục CTĐT (như Bình Dương, Quảng Ngãi trước đây). Ngược lại, một số nơi lại yêu cầu phải đấu giá quyền sử dụng đất (như Vĩnh Long, Long An, Đà Nẵng trước đây), hoặc xem xét phương án đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư. Một số địa phương khác lại yêu cầu hồ sơ CTĐT phải phù hợp chi tiết đến từng thửa trên bản đồ quy hoạch sử dụng đất cấp huyện, phải thể hiện đầy đủ tọa độ từng vị trí móng trụ, hoàn tất chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng, đất lúa… trước khi cấp CTĐT.

Ngoài ra, một số dự án đã khởi công trước khi có quy định về CTĐT nay bị địa phương yêu cầu “bổ sung hồ sơ hồi tố” dẫn đến bế tắc hoàn thiện pháp lý. EVNSPC đã phải chỉ đạo các Ban Quản lý dự án rà soát, đề xuất không hồi tố các công trình đã đóng điện, nghiệm thu để đảm bảo pháp lý để phê duyệt quyết toán dự án hoàn thành.

Luật Đầu tư 2020 bổ sung nghĩa vụ ký quỹ bảo đảm thực hiện dự án - đây là bước tiến về quản lý, nhưng cũng khiến thủ tục phức tạp hơn, phát sinh chi phí và yêu cầu phải có sự thống nhất cụ thể với địa phương về giá trị, hình thức, thời điểm ký quỹ.

Hệ quả trực tiếp và nặng nề nhất của “mê cung” thủ tục này là hàng loạt dự án trọng điểm bị đình trệ, không thể triển khai trong nhiều năm, gây lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến an ninh năng lượng. Sự chậm trễ này tạo ra một vòng bế tắc, bởi khi chưa có quyết định CTĐT, các địa phương không có cơ sở pháp lý để tiến hành các thủ tục thu hồi đất, bồi thường và giải phóng mặt bằng (GPMB).

Thực tế cho thấy, nhiều dự án liên tỉnh (dù đã có thỏa thuận hướng tuyến từ các địa phương từ những năm 2016) nhưng phải chờ đến tận 2024-2025 mới có thể hoàn tất thủ tục CTĐT. Điển hình như dự án đường dây 110 kV Bạc Liêu - Vĩnh Châu, đường dây 110 kV Hồng Ngự - Vĩnh Hưng, Trạm 110 kV Kế Sách và đường dây 110 kV Phụng Hiệp - Kế Sách, toàn bộ công tác GPMB đã phải “đóng băng” trong thời gian dài chỉ vì chờ đợi quyết định phê duyệt chủ trương từ cấp có thẩm quyền. Chính sự thiếu thống nhất và áp dụng “máy móc”, cứng nhắc này không chỉ tạo ra nhiều vòng luẩn quẩn về thủ tục mà còn cản trở, làm chậm tiến độ hàng loạt dự án điện, ảnh hưởng lớn đến nhiệm vụ phát triển hạ tầng năng lượng quốc gia.

Nguyên nhân chủ quan - Cần sự cải thiện từ nội tại:

Trong Báo cáo về công tác chuẩn bị đầu tư và chủ trương đầu tư (ngày 6/3/2025), Ban QLDA Điện lực miền Nam cũng đã thẳng thắn nhìn nhận những nguyên nhân chủ quan như: Sự lúng túng trong giai đoạn đầu do quy định về CTĐT còn mới, các Ban Quản lý dự án (Ban A), đơn vị tư vấn và Công ty Điện lực địa phương (PC) còn lúng túng trong việc phối hợp, cũng như tiếp cận, giải trình với các sở, ban, ngành.

Chất lượng hồ sơ chưa cao do việc thu thập thông tin về loại đất, tọa độ vị trí trụ của các đơn vị tư vấn còn nhiều sai sót, dẫn đến việc phải điều chỉnh quy hoạch nhiều lần, gây mất thời gian. Báo cáo cũng chỉ ra việc các đơn vị “chưa bám sát, không kịp thời cung cấp bổ sung, giải trình làm rõ hồ sơ” theo yêu cầu của các sở, ngành địa phương trong quá trình thẩm định.

Sự vào cuộc của các bên:

Trước những vướng mắc của các địa phương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (trước đây) đã có những hướng dẫn quan trọng, làm rõ nhiều điểm nghẽn. Theo đó, Bộ khẳng định việc chấp thuận chủ trương đầu tư theo Luật Đầu tư và việc phê duyệt dự án đầu tư theo Luật Quản lý và sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp (Luật 69/2014/QH13) là hai thủ tục khác nhau và phải thực hiện độc lập.

Bộ dẫn chiếu các quy định liên quan và chỉ rõ: Các dự án lưới điện không thuộc trường hợp phải tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư theo pháp luật chuyên ngành (Nghị định 23/2024/NĐ-CP). Do vậy, trường hợp dự án không thuộc diện đấu giá, đấu thầu, nhưng có đề nghị nhà nước giao đất, cho thuê đất, thì phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, đồng thời chấp thuận nhà đầu tư theo quy định tại Điểm d, Khoản 4, Điều 29 Luật Đầu tư. Hướng dẫn này đã tháo gỡ vướng mắc lớn nhất cho các địa phương trong việc xác định hình thức lựa chọn nhà đầu tư cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).

EVN đã thể hiện vai trò chỉ đạo quyết liệt thông qua chiến lược hai mũi nhọn là tích cực tổng hợp vướng mắc từ các đơn vị để báo cáo và kiến nghị Chính phủ, các bộ, ngành có hướng dẫn thống nhất trên toàn quốc. Ban hành các văn bản chỉ đạo, yêu cầu các đơn vị thành viên phải nghiên cứu kỹ và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Luật Đầu tư và hướng dẫn của Bộ Kế hoạch và Đầu tư để chuẩn hóa quy trình.

Giải pháp quyết liệt và linh hoạt tại EVNSPC:

Với vai trò là chủ đầu tư trực tiếp, EVNSPC đã triển khai hàng loạt giải pháp quản trị để thích ứng, giao các Công ty Điện lực địa phương làm đầu mối, thay mặt EVNSPC làm việc trực tiếp với UBND tỉnh và các sở, ngành. Yêu cầu các Ban A và đơn vị tư vấn nâng cao chất lượng hồ sơ, phối hợp chặt chẽ với các PC để thống nhất dự thảo trước khi trình ký.

EVNSPC đã hướng dẫn cụ thể Ban QLDA phối hợp Công ty Điện lực mời ít nhất 3 tổ chức tín dụng báo giá chi phí, chọn phương án tối ưu; chi phí mở bảo lãnh được hạch toán vào chi phí đầu tư xây dựng; trường hợp vướng mắc chủ động báo cáo Tổng công ty phối hợp địa phương xử lý. Việc thực hiện đúng nghĩa vụ ký quỹ không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn đẩy nhanh đến tiến độ giải phóng mặt bằng, khởi công dự án. Tại cuộc họp kiểm điểm (tháng 4/2025), Tổng Giám đốc EVNSPC đã có chỉ đạo cụ thể cho từng tỉnh, thậm chí sẽ trực tiếp dẫn đầu đoàn công tác làm việc với UBND tỉnh để tháo gỡ.

Dự án Trạm biến áp 220 kV Tân Định 2 và đấu nối đã được UBND tỉnh Bình Dương (trước đây) vừa ban hành Quyết định số 1006/QĐ-UBND, ngày 9/4/2025, chấp thuận chủ trương đầu tư, đồng thời chấp thuận nhà đầu tư.

“Chìa khóa” tháo gỡ từ hành lang pháp lý mới:

Song song với nỗ lực chủ động của ngành điện, hệ thống pháp luật quốc gia đã có những điều chỉnh mang tính “cách mạng”, trực tiếp tháo gỡ các vướng mắc kinh điển trong thủ tục chủ trương đầu tư dự án điện.

Luật Điện lực 2024 (sửa đổi), theo Điều 13 của Luật đã giải quyết triệt để bài toán “liên tỉnh” - một điểm nghẽn kéo dài nhiều năm qua. Theo đó, thay vì phải trình hồ sơ tới từng tỉnh dự án đi qua, hoặc phải xin ý kiến các bộ, ngành trung ương rồi tổng hợp lên Thủ tướng, nay toàn bộ thẩm quyền xét duyệt chủ trương đầu tư đối với dự án lưới điện đi qua hai tỉnh trở lên được giao về cho UBND tỉnh - nơi có điểm đầu tuyến. Các tỉnh còn lại chỉ tham gia ý kiến bằng văn bản, không phải chủ trì thẩm định. Điều này giúp thống nhất đầu mối, rút ngắn thời gian và giảm đáng kể thủ tục hành chính cho cả địa phương lẫn chủ đầu tư.

Đặc biệt, Điều 18 Luật Điện lực 2024 đã “gỡ khóa” cho vướng mắc lớn về lựa chọn nhà đầu tư. Cụ thể, các dự án điện do EVN và các đơn vị thành viên là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thực hiện, hoặc các dự án mở rộng, cải tạo, nâng cấp, dự án khẩn cấp… không phải thực hiện thủ tục đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư. Việc này giúp các dự án phục vụ lợi ích công cộng, truyền tải điện quốc gia không bị kéo dài bởi các quy trình đấu giá đất, đấu thầu phức tạp vốn không phù hợp với bản chất đầu tư công của ngành điện.

Các quy định pháp luật về đất đai cũng đang tạo ra cơ chế linh hoạt hơn trong việc cập nhật, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất cho các dự án điện lực. Trước đây, để có tên trong quy hoạch sử dụng đất, nhà đầu tư thường phải chờ đến kỳ điều chỉnh quy hoạch đất 5 năm/lần, hoặc kỳ họp Hội đồng Nhân dân tỉnh. Với Luật Đất đai 2024, các dự án điện được phép đăng ký cập nhật bổ sung vào quy hoạch sử dụng đất ngay sau khi đã được chấp thuận chủ trương đầu tư, thay vì bắt buộc phải nằm trong quy hoạch từ trước mới được xem xét hồ sơ. Đây là điểm mới đột phá, phá vỡ hoàn toàn “vòng luẩn quẩn” quy hoạch - chủ trương đầu tư - thiết kế kỹ thuật vốn đã tồn tại hàng thập kỷ.

Những nỗ lực này đã bắt đầu cho thấy kết quả tích cực. Thông báo kết luận của EVNSPC (vào tháng 4/2025) đã ghi nhận chuyển biến tích cực, khi chỉ trong một tháng đã có thêm 21 hồ sơ được phê duyệt, nâng tổng số hồ sơ được duyệt lên 41. Một loạt dự án điện quan trọng đã được các địa phương phê duyệt CTĐT trong thời gian gần đây, điển hình như: Trạm 110 kV Đạ Huoai, đường dây 110 kV Bạc Liêu - Vĩnh Châu, đường dây 110 kV Châu Đốc - Tịnh Biên, đường dây 110 kV Hồng Ngự - Vĩnh Hưng.

Chủ trương đầu tư là khâu “then chốt”, quyết định tiến độ của các dự án điện lực. Việc hệ thống pháp luật được hoàn thiện theo hướng rõ ràng, phân cấp mạnh mẽ cùng với các giải pháp thực tiễn quyết liệt đang tạo ra những chuyển biến tích cực, góp phần thúc đẩy nhanh tiến độ các dự án điện quan trọng, phục vụ hiệu quả cho sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội đất nước./.

NGUYỄN ĐỨC DUY - BAN QUẢN LÝ ĐẦU TƯ EVNSPC