Bước cải cách tiếp theo cho cơ chế giá điện gió, mặt trời của Trung Quốc

Những thuận lợi và khuyết thiếu cần bổ sung cho dự án điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam

Đến cuối năm 2024, hệ thống điện Trung Quốc có tổng công suất đặt là 3.361,57 GW, sản lượng điện năm 2024 đạt 9.418 tỷ kWh. Tuy vậy, nhiệt điện (chủ yếu là điện than) vẫn chiếm hơn 67% sản lượng điện được sản xuất ra trong năm 2024.

Hệ thống điện Trung Quốc được cập nhật trong bảng dưới đây:

Trung Quốc đặt ra mục tiêu đạt Net zero vào năm 2060. Trên lộ trình đó, tỷ lệ điện năng nhiệt điện đã giảm từ 71,13% vào năm 2021 xuống 67,36% vào năm 2024, một phần lớn là do phát triển nhanh chóng của điện gió và điện mặt trời. Từ khi có Luật Năng lượng Tái tạo năm 2006, Chính phủ Trung Quốc trợ giá cho điện gió và mặt trời, đồng thời áp giá mua điện đầu ra (giá FIT).

Đến năm 2021 trợ giá đó kết thúc và chỉ còn giá mua điện gió, mặt trời cố định (chiếu theo giá điện than tại thời điểm đó). Tùy theo tỉnh và khu vực, giá mua điện gió, mặt trời nằm trong khoảng từ 0,4 NDT/kWh (1.400 đồng/kWh) đến 0,8 NDT/kWh (2.800 đồng/kWh). Cùng lúc đó (tháng 7/2021), thị trường carbon bắt đầu được vận hành. Các nhà máy điện gió và mặt trời được cấp chứng chỉ carbon để có thể giao dịch với các doanh nghiệp cần chứng chỉ - coi như thêm nguồn thu. Đồng thời, các nhà máy điện than được hỗ trợ chi phí công suất để tăng cường vai trò sẵn sàng làm dịch vụ hỗ trợ điện năng lượng tái tạo (NLTT).

Đến năm 2023, khi điện gió, mặt trời phát triển quá mức, các tỉnh ép buộc điện gió, mặt trời phải tích hợp pin lưu trữ từ 5%-20% công suất đặt của nhà máy trong vòng 2-4 giờ (tùy theo nhu cầu, cũng như mức độ thâm nhập của nguồn năng lượng tái tạo tại tỉnh và khu tự trị. Chính quyền tỉnh đưa ra mức hỗ trợ cho pin lưu trữ theo quy định giảm dần và chấm dứt vào năm 2025.

Bước tiếp theo xảy ra vào đầu năm nay (ngày 9/2/2025) khi Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc ra thông báo số 136 về việc “Tăng cường cải cách theo định hướng thị trường về giá điện năng lượng mới (điện gió, điện mặt trời) nối lưới và thúc đẩy phát triển năng lượng mới chất lượng cao”.

Thông báo mới “tăng cường cải cách theo định hướng thị trường về giá điện năng lượng mới trên lưới điện, tuân thủ định hướng cải cách theo định hướng thị trường, thúc đẩy điện nối lưới năng lượng mới tham gia đầy đủ vào thị trường điện và hình thành giá thông qua giao dịch thị trường”. Giới hạn trên của giá công bố trên thị trường giao ngay được xác định bằng cách tính đến các yếu tố (như mức giá điện cao điểm hiện tại bán cho người sử dụng công nghiệp và thương mại). Giới hạn dưới của giá công bố được xác định bằng cách tính đến các yếu tố (như lợi ích khác mà các nguồn năng lượng mới có thể đạt được ngoài thị trường điện). Mức trần và đáy cụ thể sẽ được cơ quan quản lý giá các tỉnh xây dựng với sự tham vấn của các sở liên quan và điều chỉnh kịp thời khi có biến động.

Các dự án nguồn điện năng lượng mới được đưa vào sản xuất trước ngày 1/6/2025 vẫn được hưởng giá khuyến khích, nhưng không được tăng thêm công suất hưởng giá. Khuyến khích các nguồn điện hưởng giá khuyến khích chuyển sang tham gia thị trường. Giá khuyến khích tỉnh (theo từng tỉnh) với giá điện than làm cơ sở.

Các dự án nguồn điện năng lượng mới đưa vào sản xuất từ ngày 1/6/2025 trở đi phải tuân theo quy hoạch của địa phương về nguồn điện và phải tham gia đấu giá tự nguyện, có cho phép cân nhắc phân loại nguồn khi chênh lệch chi phí lớn. Trong quá trình đấu thầu, các dự án được lựa chọn trên cơ sở giá chào từ thấp đến cao. Cơ quan quản lý giá xác định giới hạn trên của khung giá theo điều kiện cụ thể của địa phương.

Một điểm quan trọng khác của thông báo là các doanh nghiệp lưới điện và cơ quan địa phương không sử dụng việc lưu trữ năng lượng bắt buộc làm điều kiện tiên quyết để phê duyệt đấu nối các dự án năng lượng mới. Điều đó có nghĩa là cân nhắc lưu trữ hay không là quyền tự chọn của doanh nghiệp đầu tư vào điện gió và mặt trời sao cho bán điện được giá tốt nhất. Điều đó cũng giải thích tại sao các cơ chế hỗ trợ pin lưu trữ ở Trung Quốc có hiệu lực đến 2025.

Các địa phương có thể tham khảo thông báo này của Ủy ban Cải cách và Phát triển để đề xuất nghiên cứu phương án tham gia thị trường của các dự án điện sinh khối, địa nhiệt và các nguồn NLTT khác.

So sánh với chính sách của Việt Nam và các nước khác đối với NLTT có thể thấy lộ trình cũng tương tự trên thế giới. Đầu tiên là giá FIT, sau đó bỏ giá FIT giữ lại hỗ trợ lưu trữ, cuối cùng là tham gia thị trường.

Có thể dự báo là từ nay đến 1/6/2025, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ có cuộc chạy đua để đưa nguồn gió và mặt trời nối lưới nhằm hưởng giá FIT. Sự khác biệt là nếu các công ty NLTT Trung Quốc không kịp đưa vào vận hành nối lưới ngày 1/6 thì họ cũng biết là sau đó sẽ phải áp dụng giá hoàn toàn có thể tính toán trước. Tức là chính sách của họ có sự kết nối liên tục, không để lại khoảng trống sau khi hết hạn./.

ĐÀO NHẬT ĐÌNH - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Tham khảo thông báo của Ủy ban Cải cách và Phát triển Trung Quốc: https://www,ndrc,gov,cn/xxgk/zcfb/tz/202502/t20250209_1396066,html