Xây dựng, thực thi Luật Năng lượng Tái tạo [kỳ 4]: Kinh nghiệm CHLB Đức

Xây dựng, thực thi Luật Năng lượng Tái tạo [kỳ 3]: Kinh nghiệm Malaysia Malaysia luôn coi trọng các khía cạnh của luật và dùng nó để kiểm soát, thực thi các giao dịch trong thị trường năng lượng tái tạo (từ giai đoạn phát triển cho đến khi hoạt động thương mại). Còn nhà phát triển thì coi đây là chìa khóa để giúp họ tồn tại nhất quán, ổn định, bền vững. Tổng hợp dưới đây của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam là kinh nghiệm xây dựng và thực thi Luật Năng lượng Tái tạo của Malaysia.

Xây dựng, thực thi Luật Năng lượng Tái tạo [kỳ 2]: Kinh nghiệm Đài Loan Năm 2009, Đài Loan đã ban hành Đạo luật Phát triển Năng lượng Tái tạo (REDA), mở đường cho nguồn điện này phát triển. Năm 2017, Đài Loan sửa đổi Đạo luật Kinh doanh điện (TEA) để tự do hóa thị trường điện, thúc đẩy sản xuất năng lượng tái tạo và năm 2019, tiếp tục sửa đổi đối với đạo luật REDA để tiếp tục tự do hóa thị trường... Tổng hợp dưới đây của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam là kinh nghiệm xây dựng và thực thi Luật Năng lượng Tái tạo của Đài Loan.

Xây dựng, thực thi Luật Năng lượng Tái tạo [kỳ 1]: Kinh nghiệm Trung Quốc Như chúng ta đều biết, Chính phủ vừa giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan nghiên cứu xây dựng Luật Năng lượng Tái tạo Việt Nam, thực hiện trong giai đoạn 2021 - 2025. Nhân dịp này, Tạp chí Năng lượng Việt Nam thực hiện chuyên đề “Xây dựng, thực thi Luật Năng lượng Tái tạo của một số quốc gia trên thế giới và một vài gợi ý, đề xuất cho Việt Nam”. Trong nội dung kỳ 1 là tổng hợp cách làm của Trung Quốc.

1. Tổng quan lĩnh vực năng lượng tái tạo của Đức:

Đức có Đạo luật về Nguồn năng lượng Tái tạo (Renewable Energy Sources Act), hay EEG (tiếng Đức Erneuerbare - Energien - Gesetz). Đây là một loạt dự luật, với mục tiêu ban đầu là cung cấp cơ sở biểu giá bán điện (FIT) nhằm để khuyến khích sản xuất điện tái tạo.

Tiền thân của EEG là Đạo luật biểu giá FIT có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 1991. Luật này đã khởi xướng chương trình biểu giá điện năng lượng xanh đầu tiên trên thế giới. EEG ban đầu được ghi nhận với sự hấp thụ nhanh năng lượng gió và quang điện (PV) - được coi là một biện pháp chính sách năng lượng sáng tạo, thành công trên thế giới.

Đạo luật EEG cũng bao gồm cả sinh khối (bao gồm cả đồng phát), thủy điện và năng lượng địa nhiệt.

Một bản sửa đổi với EEG có hiệu lực vào ngày 1 tháng 8 năm 2014. Biểu giá điện hỗ trợ cố định theo quy định sẽ không còn đối với hầu hết các công nghệ trong tương lai gần. Các hành lang triển khai cụ thể hiện quy định mức độ mở rộng điện tái tạo trong tương lai và tỷ lệ tài trợ không còn do Chính phủ ấn định nữa, mà được xác định thông qua đấu giá.  Các công ty tiếp thị cho các nhà sản xuất điện nhận được một nguồn phí bảo hiểm thị trường để tạo nên sự khác biệt giữa giá dự thầu và giá thị trường giao ngay trung bình hàng tháng đối với điện.

Phụ phí EEG vẫn được áp dụng để bù đắp sự thiếu hụt này. Hệ thống luật này đã được triển khai theo từng giai đoạn và bắt đầu với quang điện mặt đất. Sau đó, nhiều sửa đổi pháp lý cho các nhánh khác đã được đề cập trong phiên bản EEG 2017.

EEG 2017 đã được sửa đổi nhiều lần để đảm bảo kết nối lưới điện, điều phối ưu tiên và biểu giá điện đầu vào do Chính phủ quy định trong 20 năm (tùy thuộc vào công nghệ và quy mô của dự án). Đối với EEG 2017, phụ phí EEG không giảm là 6,88 ¢/kWh.

Theo cập nhật của Tạp chí Năng lượng Việt Nam, giá điện bán buôn trung bình ở Đức hiện là 157,8 €/MWh (khoảng trên 4.000 VNĐ/kWh), còn giá điện bán đến người tiêu dùng hộ gia đình 0,3279 €/kWh (khoảng trên 8.000 VNĐ/kWh).

EEG hiện tại bị chỉ trích vì thiết lập các hành lang triển khai quá thấp để đáp ứng các mục tiêu bảo vệ khí hậu dài hạn của Đức, đặc biệt là khả năng điện khí hóa ngành giao thông vận tải. Mục tiêu của Chính phủ Đức về tỷ lệ năng lượng tái tạo trong sản xuất điện là ít nhất 80% vào năm 2050.

Khoản phụ phí EEG (hoặc thuế) gây tranh cãi đối với hóa đơn tiền điện của người tiêu dùng đã bị loại bỏ, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2022. Do đó, trung bình một hộ gia đình ở Đức sẽ tiết kiệm được khoảng €200 mỗi năm. Các nghĩa vụ thanh toán hiện sẽ được đáp ứng từ số tiền thu được trong giao dịch hạn ngạch phát thải và từ ngân sách liên bang.

Quá trình chuyển đổi năng lượng của Đức (Energiewende), là một phần chính trong kế hoạch năng lượng của Đức kể từ năm 1998. Sau 21 năm điều chỉnh để xây dựng khung pháp lý, vào năm 2019, 17,5% tổng mức tiêu thụ năng lượng cuối cùng của Đức và 42,1% tổng mức tiêu thụ điện của Đức được tạo ra bởi các nguồn năng lượng tái tạo (NLTT).

Như đề cập, Đức đặt mục tiêu tăng tỷ lệ tổng tiêu thụ điện từ các nguồn NLTT lên 65% vào năm 2030 và lên 80% vào năm 2050.

Với công suất lắp đặt khoảng 61 GW, Đức là một trong những thị trường năng lượng gió lớn nhất thế giới. Ngành công nghiệp tái tạo ở Đức không còn là thị trường cho những người tiên phong. Kể từ năm 2000, tổng cộng hơn 290 tỷ EUR đã được đầu tư vào NLTT tại quốc gia này.

2. Những phát triển gần đây trong lĩnh vực NLTT của Đức:

Đức kỳ vọng sự thay đổi mang tính hệ thống này sẽ vừa giảm chi phí trợ cấp của Chính phủ, vừa tăng tính cạnh tranh và sự đa dạng giữa những người tham gia. Đạo luật cũng điều chỉnh hệ thống hỗ trợ của Đức với Hướng dẫn của EU về Viện trợ Nhà nước cho Bảo vệ Môi trường và Năng lượng 2014 - 2020 (2014/C 200/01) [EU Guidelines on State Aid for Environmental Protection and Energy 2014 - 2020 (2014/C 200/01)].

Ngoài ra, đạo luật cũng tạo điều kiện cho việc tăng công suất lắp đặt thông qua đấu thầu dựa trên các mục tiêu tăng trưởng. Kết quả của các cuộc đấu thầu đầu tiên vào năm 2017 đã chứng minh rằng: Ngành NLTT Đức dường như sẵn sàng chấp nhận hỗ trợ thấp hơn (hoặc trong trường hợp của một số dự án điện gió ngoài khơi) sẽ không còn hỗ trợ nào cả.

Giá điện gió ngoài khơi đã giảm xuống mức trung bình 0,44 Cent/kWh trong lần đấu thầu ngoài khơi đầu tiên vào năm 2017. Ba trong số bốn dự án thành công không có trợ giá và là những dự án ngoài khơi đầu tiên của châu Âu không có bất kỳ khoản trợ cấp nào.

Đến cuộc đấu thầu năm 2018 (không trợ giá), giá thầu thành công cao nhất đã được trao với mức trợ giá 9,83 Cent/kWh. Không có cuộc đấu thầu nào trong năm 2019 và 2020, vì mức tăng trưởng công suất ngoài khơi theo kế hoạch đã đạt được vào các cuộc đấu thầu năm 2017 và 2018.

Tuy nhiên, các vòng đấu thầu cũng cho thấy những sai sót trong hệ thống, đặc biệt là đối với điện gió trên bờ. Mặc dù mức hỗ trợ đã giảm đáng kể trong 12 - 18 tháng đầu tiên của hệ thống đấu thầu, nhưng kể từ đó, nó đã bắt đầu tăng trở lại. Ngoài ra, hầu hết tất cả các vòng đấu thầu điện gió trên bờ trong năm 2019 và 2020 đều được đăng ký dưới mức yêu cầu và công suất lắp đặt điện gió mới trên bờ đã giảm từ 5.009 MW năm 2017 xuống 2.273 MW vào năm 2018 và 1.078 MW vào năm 2019.

Giá trúng thầu tính bằng Cent/kWh của các gói thầu mới nhất của Đức cho điện gió trên bờ, gió ngoài khơi, năng lượng mặt trời có giá trung bình thấp nhất trong các gói thầu trước.

Các cuộc đấu thầu được tổ chức bởi Cơ quan Mạng lưới điện Liên bang [Federal Network Agency] hay FNA, nơi công bố trước ngày đấu thầu, khối lượng, giá tối đa và kết quả đấu thầu sau đó.

Các nhà thầu phải cung cấp bảo đảm và thực hiện các dự án thắng thầu trong một khoảng thời gian xác định trước, hoặc phải trả tiền phạt. Tuy nhiên, để hỗ trợ các dự án bị chậm trễ do đại dịch Covid-19, FNA tạm thời không công bố kết quả đấu thầu khi thời hạn phải công bố bắt đầu.

Đấu thầu được thực hiện từ 2 - 7 lần một năm (tùy thuộc vào công nghệ). Đối với năng lượng gió, mặt trời trên bờ, vào tháng 12 năm 2018, Đức đã giới thiệu các vòng đấu thầu và công suất bổ sung cho các năm 2019 đến 2021 để chống lại sự sụt giảm tăng trưởng công suất lắp đặt và để đảm bảo có thể đạt được các mục tiêu chính trị. Đối với điện gió trên đất liền, điều này không giải quyết được vấn đề gây ra bởi việc đăng ký đấu thầu dưới mức.

3. Những triển vọng/cơ hội mới trong lĩnh vực NLTT:

Lĩnh vực NLTT Đức vẫn đang phát triển. Hệ thống đấu thầu đã tạo ra những thách thức mới cho ngành và nó đòi hỏi phải điều chỉnh thêm. Đồng thời, hệ thống cung cấp một khung pháp lý ổn định, đồng thời giảm chi phí cho công chúng trong việc thúc đẩy NLTT.

Theo thông tin của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cập nhật đầu tháng 2/2023: Kể từ ngày 14 tháng 12 năm 2020, liên minh cầm quyền của Đức đã thống nhất sửa đổi luật năng lượng để tạo cơ sở pháp lý cho việc tiếp tục mở rộng NLTT trong dài hạn và giúp nước này đạt được mục tiêu sản xuất 65% điện năng từ các nguồn sạch từ năm 2030. Mục tiêu của việc sửa đổi là tìm cách giúp đảm bảo việc cung và cầu điện đều có tác dụng trung hòa carbon trước năm 2050.

Để đạt được mục tiêu trên, EEG nêu rõ tốc độ mà năng lượng bền vững như gió và quang điện phải được mở rộng trong vài năm tới.

Khung pháp lý cho lĩnh vực NLTT của Đức đang thay đổi với tần suất ngày càng tăng để theo kịp với thực tế phát triển. EEG 2017 đã được sửa đổi 13 lần (kể từ khi được thông qua) và Cơ quan lập pháp Liên bang Đức đang nghiên cứu một bản sửa đổi mới của EEG và WindSeeG.

Phiên bản hiện tại của WindSeeG quy định rằng: Giá trị đấu thầu tối đa có thể bằng với giá thầu thành công thấp nhất trong năm 2018 và chỉ có thể đề xuất giá thầu không trợ cấp trong phiên đấu giá tiếp theo. Dự thảo đang tìm cách tăng giá trị tối đa cho các gói thầu nhằm tăng sự quan tâm của các nhà đầu tư tiềm năng và cuối cùng là thực hiện thành công các dự án.

Dự thảo EEG 2021 do Chính phủ Đức công bố vào ngày 25 tháng 8 năm 2020 đưa ra mục tiêu mới là đạt được năng lượng (được sản xuất và tiêu thụ) không gây hiệu ứng nhà kính ở Đức vào năm 2050. Dự thảo EEG 2021 cũng dự đoán thêm rằng: Để tính phí thị trường phải thu bởi các nhà điều hành nhà máy, giá trị trung bình hàng năm được áp dụng thay vì giá trị trung bình hàng tháng hiện đang áp dụng.

Mục đích trên là để khuyến khích đơn vị vận hành nhà máy sản xuất, cũng như tiếp thị năng lượng vào thời điểm mà chế độ giá năng lượng đắt đỏ nhất và do đó điều chỉnh sản xuất cho phù hợp với khuôn khổ kinh tế. Hơn nữa, quy định về giá âm được thắt chặt. Thay vì quy tắc 6 giờ hiện đang áp dụng, trợ cấp dưới hình thức phí bảo hiểm thị trường sẽ bị đình chỉ nếu giá thị trường giao ngay âm trong 15 phút liên tiếp. Mục đích ở đây là cải thiện thị trường NLTT và tích hợp lưới điện. Cả hai biện pháp đều có thể có tác động tiêu cực đến các dự án NLTT như gió và mặt trời mà không ảnh hưởng đến thời gian sản xuất điện. Chúng cũng có thể khiến các ngân hàng cho vay vốn khó khăn hơn trong việc lập ước tính về doanh thu của dự án.

Về lâu dài, giá điện và đấu thầu giảm, hoặc không trợ giá sẽ có ảnh hưởng đáng kể đến việc phát triển và triển khai dự án, cũng như tạo ra những thách thức mới trong thiết kế hợp đồng điện gió ngoài khơi (EPCI với đa số hợp đồng) và tài chính dự án. Những thay đổi theo kế hoạch đối với việc tính toán trợ cấp dưới hình thức phần bù thị trường sẽ đặt ra những thách thức mới. Do các yếu tố này, các chiến lược bán hàng thay thế, chẳng hạn như PPA (thỏa thuận mua bán điện) có khả năng ngày càng trở nên phù hợp.

Liên quan đến phát thải khí metan từ mỏ than, đạo luật EEG cung cấp biểu giá hoàn vốn cố định được đảm bảo trong 20 năm thông qua biểu giá, hoặc phí trả cho điện được sản xuất từ các dự án khí mêtan từ mỏ than (CMM), hoặc mêtan từ các mỏ bỏ hoang (AMM) đã được phê duyệt trước đó. Các nhà khai thác CMM có quyền bán các khoản tín dụng carbon do dự án tạo ra và không phải trả thuế địa phương, hoặc tiền bản quyền cho các dự án CMM.

Đạo luật này cũng cung cấp một khuôn khổ để tích hợp CMM vào lưới điện bằng cách yêu cầu các nhà vận hành hệ thống lưới điện nhanh chóng kết nối các cơ sở lắp đặt để phát điện từ các nguồn NLTT và từ khí mỏ với lưới điện của họ tại một điểm thích hợp./.

KHẮC NAM - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Link tham khảo:

1. https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-to-renewable-energy/germany

2. https://en.wikipedia.org/wiki/German_Renewable_Energy_Sources_Act

3. https://www.cairn.info/revue-management-et-avenir-2011-2-page-341.htm

4. https://www.iea.org/policies/12392-germanys-renewables-energy-act