Đức thay đổi quan điểm về điện hạt nhân và một số nhận định của chuyên gia Việt Nam

Tầm nhìn chính sách năng lượng Việt Nam - Tham khảo gợi ý của chuyên gia quốc tế Bài viết “Tầm nhìn chính sách năng lượng - Hướng đến một Việt Nam thịnh vượng và bền vững” được Tạp chí Năng lượng Việt Nam dẫn lại dưới đây là của nhà khoa học, nhà quản lý Eric Van Vaerenbergh [*]. Nội dung được chuyển ngữ và biên tập bởi TS. Phùng Quốc Trí - Trung tâm Nghiên cứu Hạt nhân Vương quốc Bỉ, Chủ tịch Hội trí thức Việt Nam tại Bỉ và Luxembourg. Trân trọng gửi tới bạn đọc cùng tham khảo.

Năng lượng Nhật Bản [kỳ 86]: Nhân lực điện hạt nhân của các nước đi đầu và vấn đề của Việt Nam Trong Kế hoạch năng lượng cơ bản của Nhật Bản (lần thứ 7) được xây dựng vào tháng 2 năm 2025, thay vì mục tiêu “giảm phụ thuộc vào năng lượng hạt nhân” như trước đây, định hướng “tận dụng tối đa năng lượng hạt nhân” đã được đề ra, với việc đề cập rõ ràng đến “xây dựng mới”. Theo đó, tại Hội nghị điện hạt nhân thường niên (lần thứ 58) diễn ra vào ngày 8-9/4 tại Nhật Bản, các vấn đề và ví dụ về các sáng kiến liên quan đến đào tạo nhân lực đã được chia sẻ dựa trên kinh nghiệm của châu Âu.

Chính sách phản đối năng lượng hạt nhân có từ thời Thủ tướng Angela Merkel và kế tiếp với Thủ tướng Olaf Scholz. Khi đó Đức phản đối chính sách EU coi năng lượng hạt nhân là sạch ngang với năng lượng gió và mặt trời trong nỗ lực đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Cùng với Đức còn có Áo cũng không coi năng lượng hạt nhân là “xanh”.

Hiện nay, theo lời một số quan chức Pháp và Đức, nước Đức tỏ ra sẽ thay đổi lập trường đối với năng lượng hạt nhân trong chính sách năng lượng chung của EU.

Tháng 4/2023, Đức kết thúc kỷ nguyên năng lượng hạt nhân bất chấp những lo ngại về an ninh năng lượng và nguồn cung cấp năng lượng sau khi xung đột Nga - Ukraina nổ ra và Đức chấm dứt nhận khí đốt qua đường ống từ Nga - vốn là nguồn cung khí đốt lớn nhất cho quốc gia này trước chiến tranh.

Kỷ nguyên năng lượng hạt nhân của Đức kéo dài 6 thập kỷ và kết thúc khi 3 nhà máy điện hạt nhân dừng hoạt động vào tháng 4/2023. Cam kết đóng cửa nhà máy điện hạt nhân có từ thời bà Angela Merkel làm Thủ tướng, sau tác động của tai nạn hạt nhân ở Fukushima vào năm 2011. Từ cuộc khủng hoảng năng lượng năm 2022, Đức và Pháp luôn đối đầu về việc xem xét vai trò của năng lượng hạt nhân trong tiến trình chuyển đổi xanh của EU.

Sự thay đổi chính sách của Đức khi đối thoại với Pháp về năng lượng hạt nhân hứa hẹn sẽ tạo lối thoát cho bế tắc của EU về chính sách và các quy định pháp lý liên quan đến chuyển đổi năng lượng.

Áo là nước còn lại phản đối việc đưa năng lượng hạt nhân ngang với nguồn năng lượng tái tạo. Các nước EU khác như Đan Mạch và Italy đã bắt đầu cân nhắc quay lại nguồn năng lượng hạt nhân (sau 4 thập kỷ từ bỏ hạt nhân). Hai nước đó đang cân nhắc lò modul nhỏ như là nguồn bổ sung cho năng lượng tái tạo.

Đức là nền kinh tế lớn nhất EU, nên tiếng nói của quốc gia này có trọng lượng rất lớn trong hoạch định chính sách năng lượng của EU. Hiện tại, EU chưa đạt được đồng thuận về phát triển năng lượng hạt nhân. Nhờ sự thay đổi của Đức, EU sẽ có thể đạt được đồng thuận sớm về chính sách năng lượng, đưa điện hạt nhân vào chính sách năng lượng của EU như một nguồn năng lượng tái tạo.

Sau khi EU thay đổi lập trường về năng lượng hạt nhân, rất có thể sẽ đến giai đoạn các lò phản ứng hạt nhân được xây dựng hàng loạt tại EU, tạo ra nhu cầu chế tạo lò phản ứng hạt nhân số lượng lớn. Chế tạo hàng loạt các lò phản ứng hạt nhân sẽ đẩy giá thành điện hạt nhân trên toàn cầu xuống mức thấp hơn hiện tại. Các nước ngoài EU cũng sẽ được hưởng lợi khi phát triển điện hạt nhân như một nguồn năng lượng không phát thải khí nhà kính. [Tham khảo https://oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/Germany-Shifts-Stance-on-Nuclear-Power-in-EU-Policy.html]

Nhận định, đánh giá của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam:

1. Bước chuyển từ lý tưởng sang thực dụng: Trước đây, Đức kiên quyết phản đối đưa điện hạt nhân vào danh mục “năng lượng xanh” của EU, chủ yếu vì lo ngại về an toàn sau Fukushima (năm 2011) và áp lực của dư luận trong nước. Giờ đây, khi Thủ tướng Friedrich Merz nới lỏng lập trường này, có thể thấy: Đức đang ưu tiên tính ổn định và an ninh năng lượng trong bối cảnh khủng hoảng khí đốt hậu xung đột Nga - Ukraine.

2. Tác động tích cực đến việc đạt đồng thuận của EU: Là nền kinh tế lớn nhất EU, tiếng nói của Đức có trọng lượng quyết định. Việc Đức thay đổi quan điểm sẽ giúp phá thế bế tắc lâu nay giữa các nước ủng hộ năng lượng hạt nhân “pro-nuclear” như Pháp và các nước phản đối (Áo, Đan Mạch, Italy trước đây). Điều này mở đường cho một chính sách năng lượng chung rõ ràng, nhất quán hơn và có khả năng cao sẽ thông qua nhanh chóng .

3. Cơ hội thúc đẩy lò phản ứng modul nhỏ (SMR) và chuỗi cung ứng hạt nhân: Khi EU chấp nhận hạt nhân như năng lượng tái tạo, sẽ có nhu cầu mạnh mẽ cho SMR và các dự án xây dựng lò thế hệ mới. Việc sản xuất đại trà sẽ giảm chi phí vốn và vận hành, giúp điện hạt nhân cạnh tranh hơn trên thị trường toàn cầu .

4. Thách thức về quan điểm xã hội và an toàn: Mặc dù chính sách trên giấy tờ thuận lợi, Đức vẫn phải đối mặt với dư luận nhạy cảm về tai nạn hạt nhân và vấn đề xử lý rác thải lâu dài. Việc thay đổi lập trường của Chính phủ có thể gặp sự phản kháng của các bang có truyền thống phản đối hạt nhân, đòi hỏi nỗ lực lớn trong truyền thông và đảm bảo minh bạch an toàn.

5. Ý nghĩa dài hạn cho lộ trình “phát thải ròng bằng không”: Điện hạt nhân cung cấp nguồn ổn định, không phát thải CO₂, hỗ trợ mục tiêu trung hòa khí thải vào 2050. Sự thay đổi này của Đức cho thấy một bước ngoặt trong cách tiếp cận đa dạng hóa nguồn năng lượng để vừa đảm bảo an ninh, vừa đạt được mục tiêu khí hậu chung của EU .

6. Ảnh hưởng đến thị trường toàn cầu: Khi giá thành điện hạt nhân EU giảm nhờ sản xuất hàng loạt, các nước ngoài EU cũng có cơ hội tiếp cận công nghệ rẻ hơn, thúc đẩy mở rộng điện hạt nhân tại châu Á, hay Bắc Mỹ. Điều này có thể định hình lại bản đồ công nghiệp hạt nhân trong thập kỷ tới.

Tóm lại: Sự thay đổi quan điểm của Đức là minh chứng cho xu hướng cân bằng giữa an ninh năng lượng và mục tiêu khí hậu, đồng thời có thể phá vỡ thế bế tắc chính sách năng lượng của EU và tạo sức lan tỏa lớn trên thị trường toàn cầu./.

ĐÀO NHẬT ĐÌNH, NGUYỄN ANH TUẤN B - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM