Diesel đắt hơn xăng: Vì sao và liệu trong tương lai tới giá dầu còn rẻ hơn xăng?

Vai trò kho dự trữ quốc gia dầu thô, xăng dầu một số nước ASEAN - Nhìn về Việt Nam Như chúng ta đều biết, mới đây, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam đã đề xuất Chính phủ (cơ hội đầu tư) Tổ hợp lọc hóa dầu và Kho dự trữ quốc gia dầu thô, sản phẩm xăng dầu tại Khu công nghiệp dầu khí Long Sơn. Để bạn đọc tham khảo và có cái nhìn thực tế hơn vấn đề này, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam tổng hợp vài nét về vai trò đầu tư dự trữ quốc gia dầu thô, sản phẩm xăng dầu ở một số nước ASEAN.

‘Cơn bão’ giá xăng ở Việt Nam Từ tác động của khủng hoảng nguồn cung xăng, dầu và bối cảnh địa chính trị thế giới, giá xăng trong nước có những biến động khó lường trong thời gian qua. Với vai trò là một trong những nguồn năng lượng quan trọng nhất của nền kinh tế, việc thay đổi giá xăng kéo theo nhiều biến chuyển quan trọng trong biểu đồ giá cả trong nước và đời sống của từng người dân. Bài viết chia sẻ cùng bạn đọc một góc nhìn của tác giả với những phân tích khách quan và định lượng, cùng những dự báo diễn biến tiếp theo của cơn bão giá xăng ở Việt Nam.

So sánh giá điện và giá xăng ở Việt Nam Xăng và điện là hai dạng năng lượng phổ biến nhất hiện nay. Xăng có ưu điểm là mật độ tập trung năng lượng cao và có thể lưu trữ bảo quản thời gian dài. Điện có ưu điểm dễ chuyển đổi thành dạng năng lượng khác nhưng không thể bảo quản dài hạn. Xăng lại chịu nhiều thứ thuế và phí hơn điện. Một khi đã cùng là năng lượng thì có thể so sánh với nhau. Muốn so sánh, chúng ta phải đưa về cùng một đơn vị, đó là VND/MJ.

Dầu mỏ được chưng cất thành các phần nặng nhẹ khác nhau dựa vào nhiệt độ sôi của thành phần đó, theo thứ tự từ nhẹ đến nặng các sản phẩm sẽ là: Khí dầu mỏ, xăng ô tô, dầu phản lực, dầu diesel, dầu nhiên liệu, paraphin, nhựa đường và một số ít sản phẩm khác. Tùy vào chất lượng dầu đầu vào mà tỷ lệ các thành phần đó có thể khác nhau rất lớn. Ví dụ dầu nhẹ sẽ cho nhiều xăng hơn, dầu nặng cho nhiều nhựa đường hơn.

Các sản phẩm nhẹ có nhiệt độ sôi thấp thì cũng có mạch carbon ngắn. Các sản phẩm nặng có nhiệt độ sôi cao hơn và mạch carbon không những dài hơn mà còn rắc rối hơn vì thêm mạch đa vòng.

Cho đến gần đây, loài người cần nhiều xăng ô tô hơn nên đã phát minh ra rất nhiều quá trình hóa học để tăng khối lượng và chất lượng xăng từ cùng một loại dầu mỏ. Đó là các quá trình cracking nhiệt, cracking xúc tác, cracking hydro, reforming xúc tác, alkyl hóa... Nếu không có các quá trình đó, lượng xăng trưng cất từ dầu mỏ cũng chỉ tương đương với lượng dầu diesel và chỉ số Octane rất thấp.

Bảng sau cho tỷ lệ tương đối điển hình của các sản phẩm dầu mỏ. Như trên đã viết, các loại dầu mỏ khác nhau sẽ cho tỷ lệ khác nhau.

Nguồn: EIA.

Nhiệt trị chính là cốt lõi của mọi thứ nhiên liệu, giống như lượng calorie trong thức ăn mà các phụ nữ thời nay rất quan tâm. Với sản phẩm dầu mỏ, dầu diesel có nhiệt trị 45,5 MJ/kg còn xăng có nhiệt trị cao hơn một chút, 45,8 MJ/kg. Thoáng qua có vẻ như nhau, nhưng thực ra lại rất khác nhau vì chúng ta mua xăng dầu theo lít chứ không theo kg.

Một lít dầu có trọng lượng khoảng 0,85 kg, còn một lít xăng có trọng lượng 0,7 - 0,75 kg (lấy 0,75 cho các tính toán tiếp theo). Tức là nhiệt trị tính theo thể tích của dầu là 38,68 MJ/lít còn xăng là 34,35 MJ/lít. Lúc này một lít dầu đã chứa nhiều năng lượng hơn một lít xăng khoảng 12,6%.

Hiệu suất của động cơ dầu cao hơn động cơ xăng nên năng lượng mà động cơ có được từ một lít dầu diesel cao hơn một lít xăng tiếp tục cao lên. Cuối cùng một lít dầu đem lại năng lượng cao hơn khoảng 15 - 20% so với một lít xăng. Như vậy, đúng ra dầu diesel phải có giá cao hơn xăng độ 15%.

Động cơ diesel không cần bugi đánh lửa nên đơn giản hơn động cơ xăng. Nhưng độ nén cao hơn đòi hỏi phải có bệ máy nặng và vững vàng. Các xe ô tô nhỏ chạy xăng vì gầm xe không đủ nặng để giảm rung động do động cơ diesel gây ra. Xe SUV có thể chọn động cơ xăng hay diesel. Các xe lớn hơn đa số chạy diesel. Xe tải đa số dùng dầu diesel.

Xe tải hạng nặng là xương sống của một số nền kinh tế, trong đó có Mỹ. Chính vì thế ở Mỹ từ lâu giá dầu diesel luôn cao hơn giá xăng loại phổ thông (RON92). Đồ thị do CNN dựng dưới đây cho thấy giá của hai loại nhiên liệu đó tại Mỹ từ năm 2002 đến nay.

Từ trước tới nay, dù ở Mỹ giá dầu diesel cao hơn xăng nhưng ở châu Á giá dầu diesel vẫn thấp hơn do nhu cầu châu Á khác với Mỹ. Nhưng tất cả đang thay đổi, ngay cả ở Mỹ, khoảng cách giá giữa diesel và xăng cũng rộng ra. Đó là do nhiều nguyên nhân bao gồm quy chuẩn chất lượng dầu diesel cao hơn, nhu cầu trên thế giới đã có thay đổi sau phục hồi sau Covid-19, thay đổi thuế nhiên liệu, và trùng với xung đột Nga - Ukraina.

Chuẩn dầu diesel từ chỗ chấp nhận 0,25S (chứa 0,25% lưu huỳnh), đã tiến lên 0,1S rồi 0,05S, hiện nay ở Việt Nam đã bán loại dầu diesel 0,001S. Hàm lượng lưu huỳnh càng thấp thì càng tốt cho môi trường không khí, đồng thời giá cũng tăng lên vì nhà máy lọc dầu phải đầu tư thêm công đoạn loại bỏ lưu huỳnh. Nguồn dầu ngọt trước kia không cần loại bỏ lưu huỳnh cũng đáp ứng được tiêu chuẩn thì nay phải thêm khâu loại bỏ lưu huỳnh. Tất cả điều đó đi vào giá dầu diesel.

Nhu cầu vận chuyển hàng hải, hàng không và logistics trên thế giới sau Covid-19 tăng mạnh kéo theo nhu cầu dầu tăng cao hơn xăng. Cộng thêm với cuộc xung đột Nga - Ukraina khiến nguồn dầu và khí từ Nga bị cắt giảm. Châu Âu cần có nhiên liệu thay thế khí để phát điện và sưởi ấm nên nhu cầu mua dầu FO và DO tăng mạnh. Công suất đặt của nhà máy điện chạy dầu ở riêng nước Đức là 4,72 GW, nếu chạy hết công suất cần hơn 2 triệu tấn dầu DO/năm. Đồ thị dưới đây cho thấy lượng dầu và khí Đức nhập ở Nga giảm mạnh từ đầu năm đến tháng 7/2022.

Nguồn: Destatis.

Xung đột Nga - Ukraina còn có tác động rất lớn đến nhu cầu dầu diesel cho nhu cầu quân sự. Hàng chục ngàn xe tăng, xe bọc thép, pháo tự hành, và đủ các loại xe tải lớn dùng trong quân sự tiêu tốn lượng dầu diesel khổng lồ. Rất có thể Nga đã dùng hết lượng dầu diesel sản xuất ra cho xe quân đội nên không còn để xuất khẩu nữa.

Việc chuyển sang dùng xe điện cũng có thay đổi nhỏ đến cán cân cung cầu giữa xăng và dầu diesel vì cho đến nay mới chỉ có xe chạy xăng đổi sang xe điện. Các xe chạy diesel chưa chuyển sang điện.

Tại Việt Nam và nhiều nước, thuế đánh vào xăng dầu được cắt giảm làm cho giá xăng và dầu gần nhau hơn. Ví dụ thuế bảo vệ môi trường hồi đầu năm của dầu diesel là 1.000 đồng/lít còn xăng là 2.000 đồng/lít. Nay giảm xuống còn tương ứng 500 đồng và 1.000 đồng. Nghĩa là chênh lệch thuế từ 1.000 đồng đã giảm xuống còn 500 đồng.

Vì dầu diesel tăng do nhiều nguyên nhân nên có thể dự đoán nếu cuộc xung đột Nga - Ukraina chấm dứt thì giá dầu diesel cũng chỉ về gần giá xăng hơn chứ không thấp hơn được nữa./.

ĐÀO NHẬT ĐÌNH - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM