Kinh nghiệm quốc tế về đưa luật pháp vào phân khúc tái chế pin và lộ trình của Việt Nam

Kinh tế carbon tuần hoàn của Nhật Bản - Mô hình tham khảo tốt cho Việt Nam Trong bài báo của chuyên gia Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng châu Á - Thái Bình Dương viết riêng cho Tạp chí Năng lượng Việt Nam dưới đây cho thấy: Mô hình kinh tế carbon tuần hoàn đang áp dụng tại Nhật Bản sẽ là mô hình tham khảo tốt cho các quốc gia và Việt Nam để hiện thực hóa các mục tiêu phát thải ròng về “0”, hay trung hòa carbon vào giữa thế kỷ này.

Đôi nét về quy định tái chế pin:

Việc tập trung vào phát triển xe điện (EV) khiến việc tái chế pin trở thành chủ đề này thêm nóng. Trong khi pin axit chì đầu tiên được tái chế vào năm 1912, thì pin lithium-ion ngày nay vẫn có tỷ lệ tái chế thấp. Pin sạc là chất xúc tác cho sự phát triển công nghệ cho phép giảm kích thước pin với mật độ năng lượng cao hơn để giúp giảm chất thải thông qua việc tái sử dụng nhiều lần. Tuy nhiên, mỗi công nghệ phát triển đều đi kèm với những thách thức của nó.

Luật lệ và quy định tái chế pin liên tục được cập nhật để theo kịp sự tiến bộ của kỹ thuật. Hợp tác giữa chính phủ, khu vực công và tư nhân là rất quan trọng trong quá trình phát triển của các lĩnh vực đang phát triển (bao gồm cả tái chế pin và tính bền vững).

Một trong những nỗ lực của ngành công nghiệp pin là ra đời Hộ chiếu pin (Battery Passport), hay Hộ chiếu BP ở châu Âu. Khung pháp lý này đưa ra các quy tắc xung quanh việc đo lường, kiểm định, cũng như báo cáo các thông số môi trường, xã hội và quản trị (ESG) trong chuỗi giá trị pin. Nó “đi ra” từ Sáng kiến Kinh tế Tuần hoàn của Đức và có 11 đối tác liên danh từ các ngành về khoa học, công nghệ… tham gia. Dự án kéo dài 3 năm (bắt đầu vào năm 2022 và kết thúc vào quý 1 năm 2025). Hộ chiếu BP đã tác động đáng kể đến ngành công nghiệp pin và giúp thúc đẩy việc tái chế pin được áp dụng thương mại hơn ở các khu vực trong nước. Quy định về pin của EU có các nội dung toàn diện, bao gồm theo dõi lượng khí thải carbon, báo cáo thành phần, vật liệu pin, thông tin về tính tuần hoàn và hiệu quả sử dụng tài nguyên...) để hướng tới nền kinh tế tuần hoàn.

Một sự kiện đáng chú ý khác là sự ra đời của Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) được thông qua thành luật vào tháng 8 năm 2022 tại Hoa Kỳ. Mục đích của IRA là cố gắng giảm thiểu rủi ro khi đầu tư vào chuỗi cung ứng pin, phát triển các lĩnh vực giá trị gia tăng quan trọng, cũng như giảm sự phụ thuộc vào các nguồn khoáng sản quan trọng và chế biến pin từ nước ngoài. IRA đã có những bước tiến vượt bậc trong cách tiếp cận nội dung bền vững của Hoa Kỳ bằng cách đưa ra các hướng dẫn mới về yêu cầu về pin trong thập kỷ tới.

Tháng 1 năm 2024, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) - nơi dẫn đầu các quy định về chất thải phổ biến và tập trung vào việc cải thiện các tiêu chuẩn an toàn đã công bố một nhóm làm việc liên ngành mới để tập trung vào hướng dẫn đề xuất về dán nhãn, cũng như thu gom pin lithium hết hạn sử dụng. Thông báo này được đưa ra tại Triển lãm điện tử tiêu dùng (CES) - nơi trưng bày các công nghệ đột phá và đổi mới toàn cầu.

Kinh nghiệm tái chế pin của một số nước tiên tiến trên thế giới:

Tại Hoa Kỳ:

Hãng Cirba Solutions - nơi chuyên tái chế pin, xử lý các hóa chất trong pin coi quy định tái chế pin quốc gia rất quan trọng đối với tương lai của ngành và khả năng đáp ứng thách thức của công nghệ tiên tiến. Trong suốt quá trình phát triển công nghệ nhanh chóng của pin, Cirba Solutions đã kiên định bổ sung các dịch vụ xử lý để phù hợp với nhu cầu của thị trường tái chế pin. Làm việc với các nhóm có kinh nghiệm ở tuyến đầu là rất quan trọng để đảm bảo rằng hướng dẫn được đề xuất sẽ thiết thực và hữu ích nhằm đạt được mục tiêu đề ra - đó là tăng cường sự an toàn đối với pin hết tuổi thọ, cũng như tăng tỷ lệ tái chế pin quốc gia.

Một lĩnh vực bổ sung mà EPA đã công bố là hướng dẫn đề xuất tách pin lithium khỏi hướng dẫn về chất thải phổ biến hiện tại để thiết lập một loại chất thải phổ biến mới và riêng biệt sẽ được điều chỉnh cho phù hợp với pin lithium. Hướng dẫn đề xuất này dự kiến sẽ được ban hành vào giữa năm 2025.

Các cơ quan liên bang không phải là nhóm duy nhất tìm cách tăng cường sự chú ý vào pin. New Jersey là tiểu bang đầu tiên thông qua luật mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất dành riêng cho xe điện tại Hoa Kỳ. Đã được ký thành luật vào tháng 1 năm 2024, Đạo luật quản lý pin xe điện và xe hybrid yêu cầu các nhà sản xuất pin “động cơ đẩy” lập kế hoạch quản lý pin và trình lên Cục Bảo vệ Môi trường của bang để phê duyệt.

Việc sử dụng pin lithium ngày càng tăng đã giúp thu hút nhiều sự chú ý hơn đến việc tái chế pin. Đây là lý do tại sao các cơ quan trên toàn cầu coi các hoạt động liên quan đến tái chế pin là cực kỳ quan trọng, tiếp tục đưa ra những quy định phù hợp hơn để giúp ngành năng lượng phát triển, phù hợp mục tiêu trung hòa carbon, hay Net Zero vào năm 2050.

Tại Anh:

Việc sử dụng ngày càng nhiều xe điện (EV) chắc chắn sẽ đòi hỏi các quy trình toàn diện để tái chế pin an toàn và tiết kiệm. Tháng 9/2023, Công ty tư vấn về công nghệ pin và sản xuất ô tô của Anh là Warwick (WMG) đã công bố báo cáo phân tích tính kinh tế của việc tái chế pin lithium-ion (li-ion) cho thấy: Giá trị của các pin ô tô không còn sử dụng hiện nay là 3,3 bảng/kg đối với xe điện chạy pin và 2,2 bảng/kg đối với xe hybrid cắm sạc. Tuy nhiên, các hãng sản xuất thiết bị gốc (OEM) của Anh đang phải trả 3 - 8 bảng Anh/kg chi phí tái chế cho pin li-ion được xuất khẩu để xử lý, sau đó các vật liệu thu hồi phải được mua lại trước khi được sử dụng lại. Vì vậy, tiềm năng tái chế, hay giá trị tái chế đối với nền kinh tế nói chung là rất lớn (chưa kể giá trị môi trường và những giá trị vô hình, lẫn hữu hình khác).

Theo Anwar Sattar - kỹ sư trưởng về tái chế pin tại WMG tại Liên minh châu Âu (EU): Luật liên quan là Chỉ thị châu Âu 2013/56/EU quy định, 50% khối lượng vật liệu pin phải được tái chế. “Một vật liệu chỉ có thể được coi là tái chế khi nó trở thành sản phẩm có thể được giới thiệu lại trên thị trường - điều đó có nghĩa là nhà tái chế không chỉ phải tính đến hiệu quả xử lý của chính họ mà còn của khách hàng nữa” - Anwar Sattar cho hay.

Về thực tế, điều này có nghĩa là khi ưu tiên vật liệu để thu hồi từ pin của ô tô đã qua sử dụng cần phải đánh giá ba yếu tố: Giá trị của vật liệu, tính dễ phục hồi và khả năng tái chế của nó.

Khi những tiêu chí đó được áp dụng cho pin li-ion được sử dụng phổ biến nhất trong xe điện, thì kim loại sẽ trở thành mục tiêu chính, vì chúng phù hợp với cả ba tiêu chí. Hơn nữa, việc tách kim loại trong pin li-ion khỏi các thành phần khác là “khá dễ dàng” và có thể được thực hiện bằng cách sử dụng các công nghệ sẵn (như nam châm, hoặc bộ tách dòng điện xoáy). Những kim loại đắt tiền nhất trong pin li-ion được tìm thấy trong bột cực âm dưới dạng oxit kim loại, chứ không phải kim loại nguyên chất và do đó phải được thu hồi bằng quy trình thủy luyện kim, trong đó oxit kim loại trước tiên được phân hủy bằng axit và sau đó các ion kim loại khác nhau được tách ra.

Theo WMG: Hiện tại có hai phương pháp chính để tái chế pin li-ion - luyện kim, hay nói cách khác là nấu chảy ở nhiệt độ cao và băm nhỏ cơ học, sau đó là tách vật liệu. Nhưng đối với việc tái chế pin li-ion ô tô, những thách thức lớn nhất để cải thiện quy trình nằm ở giai đoạn đầu xả và tháo dỡ bộ pin, áp dụng như nhau cho bất kỳ quy trình thu hồi vật liệu tiếp theo nào. Nhưng tiềm năng lớn nhất để cải thiện hiệu quả thu hồi nằm ở việc băm nhỏ cơ học, vì các quá trình luyện kim đốt cháy sẽ phá hủy tất cả các vật liệu nhựa, chất điện phân và than chì.

Một sự khác biệt thú vị giữa pin ô tô li-ion mới và pin đã cạn kiệt là sự khác biệt về giá trị tương ứng của vật liệu thu dòng điện cực âm và cực dương so với giá trị toàn bộ pin. Nó thực sự tăng từ 51% lên 93%.

Theo giải thích của WMG: Cực dương là một lá đồng có lớp phủ than chì trong khi cực âm là một lá nhôm được phủ một loại bột oxit kim loại chuyển tiếp lithium có thể là coban, niken, mangan, hoặc kết hợp cả ba. Sự khác biệt về giá trị tương đối giữa vật liệu mới và vật liệu phế liệu chủ yếu là do chi phí xử lý vật liệu liên quan. Trong pin mới, con số này được xác định bởi cả hàm lượng kim loại, phi kim loại, cũng như nhân công và năng lượng cần thiết để xử lý vật liệu nhằm đạt được các thông số kỹ thuật nghiêm ngặt mà nhà sản xuất pin yêu cầu.

Nhưng đối với pin đã hết sử dụng, con số này hầu như được xác định hoàn toàn bởi hàm lượng kim loại và đặc biệt là lithium, coban, niken, đồng.

Cùng với việc tái chế thu hồi, WMG cho rằng: Trong tương lai, sự phát triển liên tục của các chất hóa học trong pin chắc chắn cần cải tiến, vì nó tác động đến khả năng tái chế. Chẳng hạn như việc đưa vào sử dụng pin lithium ion, hoặc natri ion thể rắn, hoặc chỉ liên quan đến các chất hóa học hơi khác nhau như thay thế coban bằng niken, hoặc mangan. Tuy nhiên, trớ trêu thay, việc chuyển sang sử dụng pin bằng kim loại rẻ hơn có thể ảnh hưởng xấu đến hiệu quả kinh tế của việc tái chế.

Dù sao, những thay đổi triệt để trong thành phần hóa học của pin như pin lithium ion thể rắn chẳng hạn có thể nâng cao lợi nhuận của việc tái chế, vì không có chất điện phân dễ cháy nên dễ tái chế hơn và rẻ hơn.

Đối với các OEM, rõ ràng “lợi ích tốt nhất của họ là cho phép các nhà tái chế thu được càng nhiều giá trị từ pin càng tốt”. Một cách để đạt được điều này là cung cấp cho nhà tái chế dữ liệu “hộ chiếu pin” cho phép họ truy cập vào lịch sử của pin để giúp họ xác định trạng thái của pin và tạo điều kiện đưa ra quyết định nhanh chóng về lộ trình xử lý tối ưu. Nếu không làm được điều này, có thể sẽ tăng thêm chi phí cho các nhà tái chế, thậm chí có thể khiến họ tính phí tái chế cho các nhà sản xuất xe.

Thu gom và xử lý pin đã qua sử dụng ở Việt Nam:

Theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020: Các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu phải có trách nhiệm tái chế, xử lý sản phẩm của mình theo tỷ lệ và quy cách bắt buộc, hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ xử lý chất thải.

Từ ngày 1/1/2024, quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đã chính thức có hiệu lực. Đây là quy định buộc các nhà sản xuất, nhập khẩu sản phẩm điện tử, dầu nhớt và các loại bao bì phải thực hiện tái chế, hoặc đóng phí hỗ trợ hoạt động tái chế chất thải. Quy định được xem là cơ hội rất tốt để phát triển ngành công nghiệp tái chế, tăng năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp (DN) và giảm phát thải ra môi trường.

Luật bảo vệ môi trường và nghị định hướng dẫn thi hành luật đã quy định: Từ năm 2024 trở đi, DN sản xuất, nhập khẩu các loại sản phẩm (gồm pin, ắc quy; điện, điện tử; săm, lốp; dầu nhớt; phương tiện giao thông và nhóm bao bì) phải thực hiện EPR. DN được lựa chọn một trong hai hình thức là tái chế, hoặc đóng phí hỗ trợ hoạt động tái chế. Đối với hình thức tái chế, DN có thể tự thực hiện, hoặc ủy quyền cho đơn vị có chức năng. Đối với hình thức đóng phí, DN sẽ đóng tiền theo định mức chi phí tái chế do Chính phủ ban hành.

Thời điểm hiện tại, quy định về định mức chi phí tái chế chưa được ban hành. Bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường chưa công bố công khai tiêu chí, ưu tiên, mức hỗ trợ tài chính cho hoạt động, sản phẩm tái chế năm 2024; chưa thông báo công khai kết quả phê duyệt và ký kết hợp đồng hỗ trợ với các cơ quan, tổ chức được nhận hỗ trợ tài chính. Do đó, DN phải thực hiện EPR chưa tính toán được chi phí trong cơ cấu giá thành sản phẩm.

Tuy nhiên qua tìm hiểu thực tế, việc thực thi cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất trong tuân thủ quy định tái chế sản phẩm, bao bì (EPR) vẫn gặp nhiều khó khăn khi đi vào thực thi. Thách thức đối với các nhà sản xuất ở Việt Nam hiện nay chính là dù luật đã có hiệu lực, song các quy định về chi phí tái chế vẫn còn “trống”, trong khi ngành tái chế của Việt Nam còn rất lạc hậu, manh mún.

Thực tế, các nhà sản xuất, nhập khẩu vẫn chưa thực hiện quy định trên, dẫn đến việc thu gom xử lý pin đã qua sử dụng nhằm giảm tác hại tới môi trường chưa thật sự hiệu quả. Do đó, cần có giải pháp hoàn thiện chính sách, tích cực triển khai hiệu quả việc thu gom và xử lý pin đã qua sử dụng từ cộng đồng, cũng như công tác kiểm tra, giám sát, xử lý trách nhiệm đối với nhà sản xuất, nhập khẩu theo quy định.

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết: Trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu đã được quy định tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Nghị định 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ và Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Theo đó, các nhà sản xuất, nhập khẩu pin sử dụng một lần đã đóng góp tài chính (1% doanh thu) vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ hoạt động thu gom, xử lý chất thải rắn, trong đó có pin. Đối với pin sạc, ắc quy, thì nhà sản xuất, nhập khẩu phải có trách nhiệm thu gom, tái chế theo tỷ lệ tái chế bắt buộc (ắc quy chì 12%, ắc quy khác và pin sạc 08%) và quy cách tái chế bắt buộc, hoặc đóng tiền vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ hoạt động tái chế pin, ắc quy.

Hiện nay, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã hoàn thành việc xây dựng dự thảo Thông tư ban hành Quy chế quản lý và sử dụng tiền đóng góp tài chính của nhà sản xuất, nhập khẩu vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì và xử lý chất thải. Khi Thông tư được ban hành và có hiệu lực, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ hỗ trợ các địa phương, các đơn vị tái chế tổ chức việc thu gom, xử lý, tái chế chất thải nói chung và pin, ắc quy nói riêng.

Ngoài ra, Bộ Tài nguyên và Môi trường đang tiến hành sửa đổi, bổ sung Nghị định số 08/2022/NĐ-CP. Trong đó sẽ sửa đổi, hoàn thiện chính sách, tích cực triển khai hiệu quả việc thu gom, xử lý chất thải rắn nói chung và pin, ắc quy nói riêng đã qua sử dụng từ cộng đồng. Mặt khác, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xử lý trách nhiệm đối với nhà sản xuất, nhập khẩu theo quy định.

Ngày 9/7/2020, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Thông tư số 15/2020/TT-BTTTT về Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về pin lithium cho thiết bị cầm tay. Quy định Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về pin lithium cho thiết bị cầm tay, bao gồm các yêu cầu kỹ thuật tối thiểu làm cơ sở kỹ thuật cho công việc quản lý, đánh giá chất lượng pin lithium cho thiết bị cầm tay (như pin lithium left, hoặc mount trong điện thoại di động, máy tính bảng và máy tính xách tay).

Còn với Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về pin cho xe điện đang được gấp rút hoàn thiện để ban hành./.

BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Link tham khảo:

https://www.innovationnewsnetwork.com/battery-recycling-regulation-in-2024-and-beyond/43997/

https://www.automotivemanufacturingsolutions.com/ev-battery-production/ev-battery-recycling-cost-and-components/41287.article

https://quanly.moitruongvadothi.vn/31/26996/Thu-gom-va-xu-ly-pin-da-qua-su-dung-theo-quy-dinh-gop-phan-bao-ve-moi-truong.aspx