JETP ở Việt Nam, Indonesia, Nam Phi có bị ảnh hưởng khi Hoa Kỳ rút khỏi cam kết khí hậu?

Ý kiến của Bộ Tài chính về các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 gửi Bộ Công Thương Bộ Tài chính vừa có văn gửi gửi Bộ Công Thương trao đổi về “Báo cáo của Tạp chí Năng lượng Việt Nam về các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận”. Trong văn bản, Bộ Tài chính thông tin một số nội dung liên quan đến nhiệm vụ đàm phán với các đối tác cung cấp tín dụng; cũng như quan điểm về thời gian, nguồn nhân lực, công nghệ, chi phí đầu tư, đối tác... cho các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1, Ninh Thuận 2. Trân trọng gửi tới các cơ quan quản lý, chủ đầu tư, đơn vị liên quan và bạn đọc cùng tham khảo.

Theo nhận định của nhiều chuyên gia: Việc Hoa Kỳ rút khỏi JETP không phải chỉ là tín hiệu tiêu cực, mà ngược lại (từ một góc nhìn khác) - có thể được xem là một tín hiệu tích cực cho quá trình chuyển đổi năng lượng. Với những ưu tiên trái ngược nhau của quốc gia này về việc khai thác dầu khí và tăng cường bán khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) ra nước ngoài, sự tham gia liên tục của họ có thể dẫn đến sự chậm trễ, hoặc sai lệch mục tiêu của các cam kết.

Ba điểm chính:

1. Việc Hoa Kỳ rút khỏi JETP không ảnh hưởng đến nguồn tài trợ then chốt cho Hiệp định. Đức và Nhật Bản đã hợp tác với tư cách là đồng lãnh đạo để lấp đầy vị trí lãnh đạo mà Hoa Kỳ để lại trong JETP trị giá 20 tỷ USD của Indonesia.

2. Bối cảnh địa chính trị và kinh tế toàn cầu bất ổn càng làm nổi bật nhu cầu chuyển đổi năng lượng nhằm tăng cường an ninh năng lượng. Các chính sách hiện tại của Hoa Kỳ góp phần vào sự biến động của thị trường, giá nhiên liệu hóa thạch tăng - giảm bất thường, biến động tỷ giá hối đoái và chi phí tài chính cao hơn cho các khoản đầu tư vào năng lượng hóa thạch.

3. Việc triển khai năng lượng tái tạo nhanh chóng có thể tạo ra một biện pháp tự nhiên trong ngắn hạn để chống lại sự biến động toàn cầu bằng cách chuyển nguồn cung năng lượng sang các nguồn năng lượng bản địa, ổn định và không bị định giá bằng đô la Mỹ.

Vào ngày 4 tháng 3 năm 2025, Chính phủ Hoa Kỳ đã thông báo cho Chính phủ Việt Nam, Indonesia và Nam Phi rằng, họ sẽ rút khỏi Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP). Việc quốc gia này rút khỏi JETP không nằm ngoài dự đoán, vì chính quyền Trump đã từ bỏ vai trò đồng lãnh đạo của chương trình vào đầu tháng 2 năm 2025.

Đại diện cho hơn 45 tỷ USD tài trợ, ba đối tác JETP (Việt Nam, Indonesia và Nam Phi) đang tìm cách khuyến khích việc ngừng hoạt động sớm các nhà máy điện nhiên liệu hóa thạch có lượng khí thải carbon dioxide cao. Cụ thể là nhiệt điện sử dụng than, đồng thời đẩy nhanh việc thay thế chúng bằng năng lượng sạch. Quá trình chuyển đổi này sẽ được tài trợ thông qua tài chính công ưu đãi và đầu tư của khu vực tư nhân được hỗ trợ bởi các khoản tài trợ chiến lược và khoản viện trợ không hoàn lại. Những nguồn tài trợ này đã thúc đẩy các chính phủ đối tác JETP phát triển các kế hoạch đầu tư dài hạn được tùy chỉnh, phác thảo cách thức sử dụng đầu tư chuyển đổi.

Việc lập kế hoạch này có thể đã không xảy ra ở cùng quy mô, hoặc mức độ tích hợp (nếu không có JETP).

Nhóm đối tác quốc tế (IPG, GFANZ) đánh giá rất cao cơ hội chuyển đổi nhiên liệu tại Công ty Cổ phần Nhiệt Điện Phả Lại. Nhà máy Nhiệt điện Phả Lại 1 và 2 đã được xếp vào trong danh sách Nhóm A - nhóm dự án ưu tiên cao trong quá trình thực hiện chuyển đổi năng lượng của Việt Nam. Ảnh: EVN.

Với những ưu tiên “khai thác, khai thác, khai thác” dầu khí của chính quyền Hoa Kỳ hiện tại, việc họ rút khỏi JETP có thể được xem là có lợi cho quá trình chuyển đổi năng lượng. Sự phức tạp và tiềm năng chuyển đổi của chương trình đòi hỏi sự tham gia của một “liên minh của những người sẵn sàng”. Các quốc gia ban đầu (bao gồm cả Liên minh châu Âu), các đối tác khu vực tư nhân, các nhà hảo tâm vẫn hỗ trợ JETP và muốn hiện thực hóa tiềm năng của cơ chế này.

Trong trường hợp của Indonesia, Đức đã nhanh chóng vào cuộc để lấp đầy vị trí lãnh đạo mà Hoa Kỳ để trống. Nhật Bản đã tái khẳng định vai trò đồng lãnh đạo của mình và vẫn cam kết với JETP trị giá 20 tỷ USD của Indonesia.

Việc tiếp tục tham gia của Hoa Kỳ vào JETP có thể dẫn đến sự chậm trễ, hoặc sai lệch so với các mục tiêu bền vững mang tính chuyển đổi dự kiến của Hiệp định. Chính quyền Trump rõ ràng muốn tăng cường bán khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) ra nước ngoài, điều này về cơ bản không phù hợp với các mục tiêu của JETP.

Mặc dù các nhà phê bình cho rằng: JETP đã không tiến triển đủ nhanh (kể từ khi được công bố vào tháng 11 năm 2022), nhưng các điều kiện kinh tế và địa chính trị toàn cầu đang phát triển đã củng cố thêm cho quá trình chuyển đổi năng lượng mà chương trình hỗ trợ. Các chính sách của chính quyền Trump hiện tại đã tạo ra sự không chắc chắn và biến động cho các thị trường quốc tế.

Đối với các quốc gia nhập khẩu năng lượng, điều này thể hiện ở giá nhiên liệu hóa thạch khó đoán và thay đổi nhanh chóng. Những khó khăn về giá năng lượng này càng trầm trọng hơn do biến động tỷ giá hối đoái bất lợi khi các nhiên liệu đó được ký hợp đồng và mua bằng đô la Mỹ.

Trao hợp đồng tín dụng tài trợ dự án tăng cường lưới điện truyền tải phía Nam giữa AfD và EVNNPT trước sự chứng kiến của Tổng thống Pháp và Chủ tịch nước Cộng hòa XHCN Việt Nam. (Ảnh TTXVN).

Dự án JETP về truyền tải điện đầu tiên được đối tác quốc tế phê duyệt tài trợ cho Việt Nam:

Ngày 26/5/2025, tại Phủ Chủ tịch, nhân chuyến thăm chính thức của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tới Việt Nam, ngay sau cuộc hội đàm với Chủ tịch nước Lương Cường, Cơ quan Phát triển Pháp (AfD) và Tổng công ty Truyền tải điện Quốc gia (EVNNPT) đã ký kết thỏa thuận tài trợ trị giá 67 triệu Euro nhằm hỗ trợ việc mở rộng và hiện đại hóa mạng lưới truyền tải điện tại Việt Nam. Đây là dự án thuộc khuôn khổ JETP đầu tiên được một đối tác quốc tế phê duyệt và cũng là khoản tài trợ công đầu tiên trong số các cam kết tài chính mà cộng đồng quốc tế đưa ra để hỗ trợ JETP Việt Nam kể từ năm 2022.

Các dự án đầu tư nguồn điện dùng vốn JETP gặp khó khăn hơn so với dự án truyền tải do chưa đủ sức hấp dẫn các ngân hàng đứng ra tài trợ vốn cho JETP. Các đối tác JETP chỉ tài trợ cho nguồn điện năng lượng tái tạo, trong khi Việt Nam đã sử dụng gần hết tiềm năng thủy điện và nguồn điện gió, mặt trời lại còn những thách thức không nhỏ để phát triển mạnh trong điều kiện hạ tầng hiện tại./.

TS. PHÙNG QUỐC HUY - APERC VÀ BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM