Góp ý của EVN cho dự thảo Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi)

Các chuyên gia gợi ý với Thủ tướng một số giải pháp ban đầu cho dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 Tập thể các chuyên gia, nhà khoa học thuộc Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam vừa có báo cáo tổng hợp (từ các bài báo phản biện trong chuyên đề “phát triển điện hạt nhân Việt Nam trong bối cảnh mới”) gửi tới Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính. Trong báo cáo, các chuyên gia đã đề xuất Thủ tướng xem xét quyết định một số vấn đề liên quan trong giai đoạn đầu thực hiện đầu tư các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1, Ninh Thuận 2. Dưới đây là nội dung chính được đề cập trong báo cáo này.

Mở đầu buổi làm việc, Phó Chủ nhiệm Ủy ban cho biết: Do tính cấp thiết của năng lượng hạt nhân, Quốc hội sẽ hết sức nỗ lực thông qua Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi) trong kỳ họp tới (Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV). Nếu Quốc hội vẫn chờ dự thảo chính thức trình thì sẽ không kịp thời gian, do đó các đại biểu muốn làm việc với EVN để thảo luận với đơn vị trực tiếp chịu tác động của Luật này. Ý kiến của đơn vị trực tiếp chịu tác động của Luật sẽ giúp cho Luật có tính khả thi và đi vào cuộc sống.

Quốc hội đã có Nghị quyết số 189/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt đầu tư xây dựng 2 dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, trong đó đã thể hiện những ý kiến, mong mỏi từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Tập đoàn Công nghiệp Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam - PVN) về các dự án này.

Về phía Bộ Khoa học và Công nghệ, ông Trần Quang Tuấn - Phó Cục trưởng Cục An toàn Bức xạ Hạt nhân nhận định: Luật Năng lượng Nguyên tử (năm 2008) trong quá trình triển khai 17 năm đã cho thấy bộc lộ nhiều hạn chế, chưa cập nhật các luật khác, chưa giải quyết được các vấn đề giao thoa với Luật Điện lực, Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ Môi trường. Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi) được mong rằng sẽ mang tính kế thừa, giữ lại những điểm còn phù hợp, đồng thời cập nhật những điểm mới.

Các đại biểu thuộc Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã nêu 6 nhóm vấn đề quan tâm trong quá trình xem xét dự thảo Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi). Cụ thể là: Thủ tục đầu tư; an toàn hạt nhân; nguồn nhân lực; huy động vốn đầu tư; chuyển giao công nghệ; mức độ sẵn sàng vận hành nhà máy điện hạt nhân của EVN.

Ông Nguyễn Tài Anh - Phó tổng Giám đốc EVN cập nhật quá trình chuẩn bị cho dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1. Ông lần lượt trả lời 6 vấn đề quan tâm, lo ngại của các đại biểu Quốc hội và cho biết: EVN đã từng thực hiện nhiều dự án công nghệ có quy mô lớn đầu tiên ở Việt Nam như Thủy điện Hòa Bình, đường dây 500 kV Bắc - Nam, là những công trình đầu tiên với công nghệ hoàn toàn mới. Trong mỗi dự án đó có nhiều khó khăn về thủ tục đầu tư, nhưng nhờ quyết tâm của EVN và sự hỗ trợ của lãnh đạo các cấp, từ Chính phủ tới các bộ, ngành, các thủ tục đã lần lượt được giải quyết.

Về an toàn của nhà máy điện hạt nhân, Phó tổng Giám đốc EVN cho rằng: Vấn đề này không chỉ có chúng ta lo ngại, mà Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cũng lo ngại, nên Cơ quan này đã đề ra các quy trình an toàn, cung cấp sự giám sát.

Về nhân sự được đào tạo ngành điện hạt nhân trước đây (tuy đã làm việc khác), nhưng ông Tài Anh cho biết, họ đã được đào tạo bài bản và vẫn làm rất tốt công việc của mình.

Còn về huy động vốn đầu tư, EVN sẽ tuân thủ theo chỉ đạo của Chính phủ là đa dạng nguồn vốn vay với nguồn chính là từ nhà cung cấp thiết bị trọn gói.

Nhà máy điện hạt nhân (ngoài phần hạt nhân), thì các bộ phận khác vẫn là lò hơi, tua bin, máy phát, nên có thể đào tạo bổ sung nhân sự hiện có tại các nhà máy để họ được chuyển giao công tác vận hành. Khi tham gia dự án, phía Việt Nam sẽ dần dần đảm nhận các công việc khó hơn. Ví dụ như với các dự án nhà máy thủy điện, đến nay các công ty tư vấn của EVN có thể đảm nhận toàn bộ phần thiết kế. Khi đã tự thiết kế, thì sẽ chủ động quyết định những phần việc và những thiết bị có thể được cung cấp.

Các chuyên gia cho biết: Báo cáo phân tích an toàn hạt nhân (SAR) trong dự thảo luật có vẻ gây lo ngại, nhưng đã có hướng dẫn đầy đủ của IAEA. Trong giai đoạn chuẩn bị, xây dựng, vấn đề này khá đơn giản và thẩm định dễ dàng nếu hai bên Chủ đầu tư và Cơ quan an toàn hạt nhân làm việc chung với nhau liên tục trong toàn bộ quá trình công việc.

Còn về vấn đề giấy phép, chúng ta sẽ theo hướng dẫn của IAEA, với quan điểm sao cho đảm bảo sự quản lý của Cơ quan an toàn hạt nhân, cũng như không gây khó dễ cho Chủ đầu tư và nhà thầu.

Ông Đặng Huy Cường - Thành viên Hội đồng Thành viên EVN nhận định: Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa dổi) tạo điều kiện cho EVN thực hiện nhanh dự án Ninh Thuận 1 là cần thiết, nhưng Luật cần mang tính dài hạn, tạo cơ sở phát triển các dự án nhà máy điện hạt nhân khác. Các vấn đề liên quan đến trình tự và thủ tục có thể được Quốc hội giao cho Chính phủ quyết định.

Dưới đây là các đóng góp ý kiến cụ thể của EVN phục vụ thẩm tra dự án Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi):

Thứ nhất: Đánh giá về sự cần thiết và tính khả thi của dự án Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi) nhằm phù hợp với tình hình thực tế và yêu cầu phát triển bền vững của ngành.

Luật Năng lượng Nguyên tử được ban hành ngày 3/6/2008, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/1/2009, tạo cơ sở pháp lý để triển khai dự án điện hạt nhân Ninh Thuận trong giai đoạn 2009-2016. Tuy nhiên, từ năm 2008 đến nay, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực đầu tư xây dựng, điện lực, cũng như thành tựu khoa học công nghệ đã có nhiều sự thay đổi so với thời điểm Luật được ban hành.

Do đó, EVN thống nhất về sự cần thiết sửa đổi Luật Năng lượng Nguyên tử nhằm phù hợp với tình hình thực tế và yêu cầu phát triển bền vững của ngành.

Thứ hai: Đề xuất, kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật liên quan đến lĩnh vực năng lượng nguyên tử (luật và các văn bản dưới luật) đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống quy phạm pháp luật:

1. Về cơ quan pháp quy hạt nhân quốc gia:

Theo các hướng dẫn của IAEA, thực tế ở các nước có ngành điện hạt nhân phát triển (Nga, Hoa Kỳ, Nhật Bản...) chỉ có một cơ quan pháp quy hạt nhân chịu trách nhiệm ban hành các quy định, hướng dẫn, thẩm định độ an toàn, thẩm định thiết kế, cấp phép cho cho từng giai đoạn triển khai dự án điện hạt nhân cho đến khi vận hành. Do vậy, kiến nghị trong dự thảo Luật mới có quy định rõ nhiệm vụ, chức năng, thẩm quyền của cơ quan pháp quy hạt nhân quốc gia, làm cơ sở triển khai thực hiện.

2. Về thủ tục đầu tư:

Kiến nghị sửa đổi Luật theo hướng xem xét giảm bớt thủ tục đầu tư, giảm bớt thủ tục giấy phép trong quá trình triển khai thực hiện.

3. Về nội dung an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân:

Kiến nghị bổ sung một số nội dung về thanh sát hạt nhân, an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân hiện hành chưa có, hoặc chưa đầy đủ trong các văn bản quy phạm pháp luật, cụ thể như:

- An toàn trong vận chuyển, xuất, nhập khẩu nhiên liệu hạt nhân, nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.

- Đào tạo an toàn bức xạ cho nhân viên bức xạ phục vụ dự án nhà máy điện hạt nhân.

- An toàn phòng cháy chữa cháy cho nhà máy điện hạt nhân.

- An toàn hạt nhân trong quá trình vận hành thử và vận hành chính thức nhà máy điện hạt nhân.

- Văn hóa an toàn hạt nhân.

Thứ ba: Đề xuất, kiến nghị đối với các nội dung trong dự thảo Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi):

- Điều 4. Chính sách của Nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử:

Do đặc thù dự án điện hạt nhân có yêu cầu mức độ an toàn cao, công nghệ phụ thuộc vào đối tác và có nguồn vốn đầu tư lớn, do vậy, EVN kiến nghị xem xét bổ sung thêm Khoản 10 trong Điều 4 nội dung sau:

“10. Tuỳ thuộc vào từng thời kỳ phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, Quốc hội sẽ ban hành các cơ chế, chính sách đặc biệt về lựa chọn đối tác, thủ tục đầu tư, huy động nguồn vốn cho từng dự án nhà máy điện hạt nhân”.

- Điều 33. Dự thảo về thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư:

Dự thảo đang quy định thẩm quyền quyết định/chấp thuận chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân là Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, đối chiếu với các luật có liên quan như: Điều 3, Điều 8, Điều 18 Luật Đầu tư công, thì thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư là Quốc hội. Còn Điều 30 Luật Đầu tư, thì thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư là Quốc hội.

Do vậy, trong trường họp Thủ tướng Chính phủ quyết định/chấp thuận chủ trương đầu tư, cần sửa các nội dung trong Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư để khi triển khai áp dụng không vướng mắc.

- Điều 34. Địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân:

Dự thảo đang xây dựng theo hướng thủ tục phê duyệt địa điểm là một nội dung riêng, dự kiến Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trước, hoặc đồng thời với việc phê duyệt dự án đầu tư xây dựng. Trước khi trình hồ sơ phê duyệt địa điểm, chủ đầu tư cần nộp cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ hạt nhân đã được thẩm định, phê duyệt Báo cáo phân tích an toàn hạt nhân giai đoạn phê duyệt địa điểm.

Như vậy, để phê duyệt được dự án đầu tư xây dựng điện hạt nhân, phải qua nhiều bước thực hiện, trong khi quy định hiện hành về đầu tư xây dựng là cần thẩm định của cơ quan chuyên môn về xây dựng đối với Báo cáo nghiên cứu khả thi theo quy định của Luật Xây dựng; thẩm định kết luận Báo cáo đánh giá tác động môi trường...

Do vậy, để rút ngắn trình tự, thủ tục thực hiện trong khi vẫn đảm bảo sự kiểm soát, thẩm định của cơ quan quản lý nhà nước, EVN kiến nghị Ban soạn thảo xem xét điều chỉnh thủ tục theo hướng không phê duyệt địa điểm, không phê duyệt Báo cáo phân tích an toàn, mà chỉ thẩm định địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân (tương tự như thẩm định Báo cáo đánh giá tác động môi trường trong Luật Bảo vệ Môi trường) để làm cơ sở Thủ tướng Chính phủ quyết định đầu tư. Hồ sơ phân tích an toàn và địa điểm để thẩm định là một bộ hồ sơ có tính chất chuyên ngành trong hồ sơ Báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án (tương tự như hồ sơ đánh giá tác động môi trường).

- Điều 36. Xây dựng nhà máy điện hạt nhân:

Theo dự thảo luật, về thủ tục đầu tư nhà máy điện hạt nhân ở bước thiết kế kỹ thuật sẽ có 4 nội dung thẩm định và phê duyệt của cơ quan quản lý nhà nước:

1. Thẩm định và phê duyệt báo cáo phân tích an toàn hạt nhân giai đoạn xây dựng.

2. Thẩm định về thiết kế kỹ thuật của cơ quan chuyên môn về xây dựng.

3. Thẩm duyệt phòng cháy chữa cháy.

4. Thẩm duyệt kế hoạch bảo đảm an ninh.

Kiến nghị:

Để rút ngắn thủ tục đầu tư và vẫn đảm bảo kiểm soát của cơ quan quản lý, EVN kiến nghị:

1. Xem xét không phê duyệt, mà chỉ thẩm định Báo cáo phân tích an toàn cho giai đoạn xây dựng của cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ hạt nhân.

2. Quá trình thẩm định song song với quá trình thẩm định của cơ quan chuyên môn về xây dựng.

3. Phạm vi thẩm định là các hạng mục công trình liên quan đến an toàn hạt nhân, trong Nghị định hướng dẫn cần quy định rõ các hạng mục công trình nào liên quan đến an toàn hạt nhân để có cơ sở thực hiện. Kiến nghị không bổ sung nội dung có kết quả thẩm định kế hoạch bảo đảm an ninh. Nếu có, chỉ nên là ý kiến trong quá trình thẩm định thiết kế kỹ thuật của cơ quan chuyên môn về xây dựng.

Còn đối với vận hành thử nhà máy điện hạt nhân, dự thảo Luật đang xây dựng theo hướng tổ chức vận hành phải lập chương trình vận hành thử, Báo cáo phân tích an toàn hạt nhân cho giai đoạn vận hành thử, nộp cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ hạt nhân thẩm định, phê duyệt và trước khi nạp nhiên liệu vào lò phản ứng phải có giấy phép vận hành thử về an toàn hạt nhân.

Về nội dung này, EVN kiến nghị xem xét giảm bớt thủ tục thực hiện. Cụ thể là Cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ hạt nhân thẩm định, phê duyệt chương trình vận hành thử và Báo cáo phân tích an toàn hạt nhân cho giai đoạn vận hành thử; không phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép vận hành thử về an toàn hạt nhân./.

ĐÀO NHẬT ĐÌNH - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM