Bộ trưởng Công Thương giải trình vấn đề đầu tư năng lượng tái tạo ở Việt Nam

Giá điện ‘âm’ là ‘hình phạt’ đối với nhà đầu tư điện gió, mặt trời Giá điện âm trong một thời điểm ngắn không ảnh hưởng đến giá điện trung bình. Đó chỉ là tín hiệu để các nguồn phát giảm tối đa phát điện. Chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam sẽ phân tích kỹ hơn tình huống điện có giá âm ở Đức (ngày 29/5/2023) vừa qua để bạn đọc tham khảo.

Xuất, nhập khẩu điện - Xu hướng quốc tế và lý do của Việt Nam Xuất, nhập khẩu điện là xu thế tất yếu của chuyển dịch năng lượng. Chỉ khi hệ thống kết nối rộng mới có thể bù trừ được những thay đổi trong tiêu thụ điện ở từng nước. Chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam bình luận về xu thế quốc tế và lý do, sự cần thiết phải xuất, nhập khẩu điện của Việt Nam.

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương: Điện gió, mặt trời phát triển khá nhanh ở nước ta trong thời gian gần đây, do cơ chế, chính sách khuyến khích của Nhà nước khá hấp dẫn. Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn phát triển điện gió, điện mặt trời. Tuy nhiên, có một số nghịch lý, như nơi có tiềm năng về nắng và gió lại là nơi có phụ tải thấp. Vì thế, muốn sử dụng hệ thống điện này phải đầu tư khá lớn cho truyền tải và lưu trữ điện.

Mặt khác, để duy trì thường xuyên, an toàn hệ thống điện, phát huy hiệu quả năng lượng tái tạo, phải có một nguồn điện nền ổn định, để bù đắp khi không có nắng, có gió.

Ở Việt Nam, điện than, dầu, khí sinh khối, thủy điện cũng được xem là điện nền. Bởi vậy, dù có đắt hơn, phát thải carbon có nhiều hơn, trong ngắn hạn chúng ta chưa có nguồn, hay giải pháp khác thay thế thì các nguồn điện truyền thống vẫn được duy trì để bảo đảm an toàn hệ thống điện quốc gia.

Than, dầu khí là những nguyên liệu sơ cấp, được thị trường thế giới ấn định giá, những năm qua do đứt gãy nguồn cung, giá cao dẫn đến giá điện cũng cao hơn.

Điện mặt trời không tốn tiền mua, giá thành chỉ phụ thuộc vào giá cả công nghệ, thiết bị. Công nghệ thế giới phát triển nhanh, nên giá thành công nghệ giảm đi hàng năm, làm giá thành điện năng, năng lượng tái tạo (chưa tính giá truyền tải và lưu trữ điện) giảm theo thời gian. Về lâu dài, năng lượng tái tạo sẽ là nguồn rẻ nhất (nếu chưa tính chi phí truyền tải, lưu trữ điện).

Về cơ chế tính giá năng lượng tái tạo, Bộ trưởng Bộ Công Thương cho rằng: Cơ sở pháp lý là căn cứ vào Luật Điện lực, Luật Giá và các nghị định của Chính phủ. Bộ Công thương đã xây dựng khung giá được xác định trên cơ sở số liệu thống kê của các nhà máy điện mặt trời, điện gió, so sánh với số liệu của cơ quan năng lượng quốc tế, thực hiện đúng quy trình lấy ý kiến Bộ Tài chính, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại Doanh nghiệp, Hội đồng Tư vấn về Kết quả thẩm định khung giá…

Theo số liệu giám sát đầu tư của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA): Suất đầu tư dự án điện mặt trời nối lưới giai đoạn 2018 - 2021 giảm 11%/năm, suất đầu tư điện gió trên bờ nối lưới giảm 6,3%/năm. Đối với Việt Nam, giá điện mặt trời, giá FIT 2 ban hành năm 2020 của Chính phủ ban hành đã giảm 8% so với giá FIT 1 ban hành năm 2017.

Khung giá phát điện theo Quyết định 21 của Bộ Công Thương đã ban hành tháng 1/2023 giảm khoảng 7,3 % so với giá FIT 2 được ban hành năm 2020. Tỷ lệ giảm suất đầu tư của nhà máy điện gió, mặt trời đã được tính toán và lấy ý kiến của các chuyên gia thuộc Hội đồng tư vấn.

Theo Bộ trưởng Công Thương: Cơ chế giá cho các dự án năng lượng tái tạo (như khung giá hiện hành) là phù hợp với giá thế giới và thực tiễn kinh tế, xã hội trong nước.

Về đàm phán giá điện giữa chủ đầu tư năng lượng tái tạo với EVN:

Theo Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên: Không thể phủ nhận lãng phí, nếu hàng chục dự án điện mặt trời và điện gió được đầu tư mà chưa được khai thác, sử dụng. Tuy nhiên, để không lãng phí, nhưng cũng không bị xem là hợp thức hóa cái sai, thậm chí là sai vi phạm quy định pháp luật hiện hành, rất cần có chủ trương của cấp có thẩm quyền chấp nhận và nỗ lực của các chủ đầu tư, sự vào cuộc đồng bộ của các ngành chức năng cùng chính quyền các địa phương mới tháo gỡ được.

Thực tế cho thấy, hầu hết chủ đầu tư các dự án đã chạy đua với thời gian để hưởng giá FIT nên bỏ qua, hoặc bỏ sót các khâu, các thủ tục theo quy định của pháp luật, thậm chí vi phạm các quy định của pháp luật chuyên ngành. Chính sách giá FIT đã hết thời hiệu được thể hiện ngay trong Quyết định của Thủ tướng chứ không phải dừng đột ngột, nên đương nhiên không thể tiếp tục áp giá FIT mà phải theo quy định của Luật Giá, Luật Điện lực và các nghị định có liên quan.

Trên cơ sở đàm phán để chia sẻ hài hòa lợi ích giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp, hiện cả nước có 85 nhà máy đã ký hợp đồng mua bán điện, nhưng không đủ điều kiện giá FIT với tổng công suất là 4.736 MW. Để công suất của các dự án này không bị lãng phí, căn cứ Luật Giá, Luật Điện lực và các nghị định liên quan, Chính phủ đã chỉ đạo ban hành Thông tư 15, Quyết định 21 quy định phương pháp xác định và khung giá áp dụng cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp.

Trong tổ chức thực hiện, ngay từ đầu năm 2023, Bộ Công Thương đã có nhiều văn bản đôn đốc các chủ đầu tư hoàn thiện thủ tục chỉ đạo, hướng dẫn EVN khẩn trương phối hợp với nhà đầu tư thỏa thuận thống nhất giá điện để sớm đưa các dự án này vào vận hành. Tuy nhiên, đến ngày 30/3/2023 (sau 2 tháng quyết định khung giá có hiệu lực), chỉ có 1 nhà đầu tư nộp hồ sơ.

Qua nhiều nỗ lực của Bộ Công Thương (từ gặp gỡ, đối thoại với các chủ đầu tư, các bên liên quan và ban hành các văn bản chỉ đạo EVN), đến ngày 31/5, đã có 59/85 nhà máy có tổng công suất 3.389 MW, chiếm 71,6 % số dự án đã nộp hồ sơ tới EVN. Trong đó, có 50 dự án đang được đề xuất giá tạm thời bằng 50% khung giá để tiếp tục hoàn thiện các thủ tục. Hiện còn 26 nhà máy với tổng công suất là 1.346 MW, chiếm 28,4% số dự án vẫn chưa gửi hồ sơ tới EVN.

Bộ trưởng Bộ Công Thương cho biết: Nguyên nhân các chủ đầu tư chậm nộp hồ sơ vì không muốn đàm phán với EVN trong khung giá mà Bộ Công Thương ban hành. Với lý do giá thấp và có thể chưa hoàn thiện các thủ tục pháp lý, hoặc nhà máy ở vị trí khó khăn về truyền tải điện.

Để thảo gỡ các nút thắt nêu trên, Bộ trưởng Bộ Công Thương đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm cho chủ trương, cơ chế tháo gỡ để các bộ, ngành và địa phương có cơ sở chỉ đạo giải quyết dứt điểm vấn đề trên, tránh lãng phí nguồn lực, gây bức xúc cho xã hội, bảo đảm hài hòa lợi ích, để các tổ chức và cá nhân thực thi nhiệm vụ này không bị xem là vi phạm pháp luật./.

BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM