Trọng tâm nghị sự COP28 và sự tham gia của Việt Nam

Một số câu hỏi còn bỏ ngỏ trong ‘chuyển đổi năng lượng công bằng’ Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) là một trong những cơ chế tài chính cao cấp nhất được thiết kế để chuyển tiền từ các nền kinh tế giàu có sang một số nước đang phát triển, hướng tới mục đích loại bỏ nhiên liệu hóa thạch. Năm 2021, Nam Phi đã ký thỏa thuận đầu tiên và hiện nay đã có một số quốc gia khác đang bắt đầu triển khai. Tuy nhiên, quá trình này diễn ra chậm chạp và đầy rủi ro chính trị. Câu hỏi đặt ra là: Liệu những kế hoạch “hoàn hảo” như vậy có đủ toàn diện, hiệu quả và kịp thời để biến cam kết thành hiện thực? (Tổng hợp của CTV Tạp chí Năng lượng Việt Nam).

Chuyển dịch năng lượng nhìn từ Quy hoạch điện VIII của Việt Nam Theo nhìn nhận của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam: Nhu cầu trong tương lai, nguồn cung cấp nhiên liệu, phát triển nguồn điện và khung pháp lý về năng lượng là các yếu tố chính trong Quy hoạch điện VIII cần xem xét trong quá trình chuyển dịch năng lượng ở Việt Nam.

Than đá trong chuyển dịch năng lượng - Một số gợi ý cho Việt Nam Giả sử rằng: Việt Nam sẽ thực hiện được các cam kết tại COP26 và loại bỏ nhiệt điện than vào năm 2050, thì vai trò của than vẫn rất quan trọng trong 27 năm tới cho dù nhu cầu về than sẽ giảm dần theo thời gian. Vì vậy, việc đảm bảo nguồn cung cấp than ổn định với giá thành hợp lý là một vấn đề không thể xem nhẹ trong những năm tới. Ngoài ra, khi nhu cầu sử dụng than tại Việt Nam giảm dần trong gần 3 thập kỷ tới, vấn đề hỗ trợ, chuyển đổi việc làm cho trên 100.000 người lao động ngành than cũng cần phải được xem xét kỹ lưỡng và có lộ trình thực hiện phù hợp cho từng giai đoạn.

Trọng tâm nghị sự của COP28:

Thứ nhất: Đánh giá các tiến bộ đạt được kể từ sau Hiệp định Paris 2015:

COP28 diễn ra đúng vào thời điểm nhiệt độ trên toàn hành tinh tăng cao cùng với những xung đột quốc tế, khủng hoảng kinh tế, năng lượng, lương thực và nạn cháy rừng tàn khốc. Tất cả những điều này và hơn thế nữa sẽ định hình các cuộc thảo luận tại COP28 năm nay.

Giống như những năm trước, COP28 sẽ chứng kiến các cuộc đàm phán (từ loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch, tăng cường năng lượng tái tạo, đến huy động thêm vốn để hỗ trợ các quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi tác động của biến đổi khí hậu). Việc tránh những tác động tàn khốc nhất của khí hậu hiện nay phụ thuộc vào việc mỗi quốc gia đưa ra những cam kết và hành động để tiến hành đàm phán tại COP28 năm nay.

Trước COP28, tại COP21 ở Paris năm 2015, cuối cùng các nước đã đạt được thỏa thuận chung đầu tiên về giải quyết khủng hoảng khí hậu (Thỏa thuận Paris). Kể từ đó, mỗi COP về cơ bản đều nhằm mục đích đưa thế giới đi đúng hướng để hoàn thành các mục tiêu đã được thống nhất vào năm 2015 là hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5°C. COP28 sẽ là một chuỗi hội nghị, tọa đàm và đàm phán kéo dài hai tuần. Cốt lõi của COP là các cuộc đàm phán giữa các chính phủ về cách họ sẽ hợp tác và những cam kết mới mà họ sẵn sàng thực hiện.

Mục quan trọng nhất của COP28 là đánh giá tiến bộ toàn cầu hướng tới các mục tiêu của Thỏa thuận Paris. Mục này được gọi là “Kiểm kê toàn cầu”. Theo Thỏa thuận Paris, các quốc gia đặt ra các mục tiêu giảm phát thải ban đầu và phải cập nhật chúng với những đóng góp nhiều hơn (sau mỗi 5 năm). Các cam kết tiếp theo sẽ diễn ra vào năm 2025.

Kiểm kê toàn cầu diễn ra trước mỗi vòng đàm phán và sẽ ảnh hưởng đến kỳ vọng của tất cả các quốc gia.

Thứ hai: Tăng cường năng lượng tái tạo vào năm 2030:

Nhiều người đang hy vọng một kết quả quan trọng đạt được từ COP28 sẽ là cam kết chung nhằm tăng gấp ba công suất năng lượng tái tạo toàn cầu vào năm 2030, cùng với cam kết tăng gấp đôi hiệu quả sử dụng năng lượng vào cuối thập kỷ này. Để làm như vậy, Cơ quan Năng lượng Quốc tế đã nhấn mạnh: Đây là điều cần thiết để có hy vọng đạt được mục tiêu của Thỏa thuận Paris về hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5°C.

Mở rộng quy mô năng lượng tái tạo ở cường độ này có thể ngăn chặn khoảng 7 tỷ tấn khí thải carbon dioxide từ năm 2023 đến năm 2030, tương đương với việc loại bỏ tất cả lượng khí thải carbon dioxide hiện tại từ ngành điện của Trung Quốc.

Thứ ba: Loại bỏ nhiên liệu hóa thạch:

Cùng với việc đẩy nhanh việc mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo, ngày càng nhiều quốc gia đang thúc giục việc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch trên toàn cầu. Tại COP26 năm 2021, các quốc gia đã nhất trí “tăng cường nỗ lực hướng tới giảm dần nguồn năng lượng than mà không cần bàn cãi”. Thỏa thuận này đánh dấu sự kiện đầu tiên trong nhiều thập kỷ đàm phán về khí hậu, trong đó một quyết định của COP giải quyết trực tiếp và rõ ràng về vấn đề nhiên liệu hóa thạch.

Tại COP27, một liên minh gồm hơn 80 quốc gia (bao gồm EU, Mỹ và Ấn Độ) đã ủng hộ việc sửa đổi ngôn ngữ, thúc đẩy “loại bỏ dần tất cả các nhiên liệu hóa thạch” trên toàn cầu. Mặc dù đề xuất này không đạt được kết quả cuối cùng, nhưng sự ủng hộ rộng rãi giữa các quốc gia cho thấy: Áp lực ngày càng tăng đối với việc loại bỏ dần tất cả các nhiên liệu hóa thạch trên quy mô toàn cầu, chứ không chỉ là giảm dần sử dụng than.

Thứ tư: Đề cập những mất mát và tìm kiếm nguồn tài trợ:

COP27 đã chứng kiến bước đột phá lớn trong việc giải quyết những mất mát và thiệt hại do biến đổi khí hậu. Sau các cuộc đàm phán kéo dài, các quốc gia đã đạt được thỏa thuận thành lập một Quỹ tài chính đặc biệt nhằm giải quyết những mất mát và thiệt hại ở các quốc gia dễ bị ảnh hưởng nhất. Tại COP28, trọng tâm sẽ là vận hành Quỹ này. Các câu hỏi chính, chẳng hạn như: Nguồn tài trợ, tiêu chí đủ điều kiện nhận hỗ trợ và quy trình tiếp cận nguồn tài trợ như thế nào? Cần phải được giải quyết.

Theo dự báo, sự mất mát và thiệt hại một lần nữa sẽ là chủ đề được tranh luận nhiều tại COP28. Các quốc gia dễ bị tổn thương (bao gồm cả các quốc gia ở Quần đảo Thái Bình Dương) hy vọng: COP28 biến thỏa thuận lịch sử khó đạt được trước đó về mất mát và thiệt hại thành các biện pháp có thể hành động.

Thứ năm: Tranh cãi xung quanh COP28:

Năm nay, COP do UAE - một quốc gia xuất khẩu dầu mỏ đáng kể đăng cai. Trước hội nghị, sự chú ý đáng kể đã đổ dồn vào vai trò kép của Chủ tịch các cuộc đàm phán COP28 và Giám đốc điều hành của Công ty Dầu khí Quốc gia Dubai. Người ta lo ngại rằng: Sự không nhất quán trong quan điểm của Chủ tịch các cuộc đàm phán lần này có thể ảnh hưởng đến chương trình nghị sự của hội nghị về khí hậu và có khả năng cản trở tiến trình trong các cuộc đàm phán nhằm loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch.

Hành động của Việt Nam hướng tới COP28:

Tại Phiên họp lần thứ 4 Ban Chỉ đạo Quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 tổ chức hồi tháng 7/2023 tại Trụ sở Văn phòng Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính - Trưởng Ban Chỉ đạo nhấn mạnh: Chống biến đổi khí hậu, phát triển xanh là đòi hỏi cấp bách của sự phát triển chung của cả thế giới, đặc biệt đối Việt Nam là một trong 5 nước chịu tác động lớn của biến đổi khí hậu.

Theo Thủ tướng: “Đây là nhiệm vụ nặng nề đối với Việt Nam - một nước đang phát triển, có nền kinh tế đang chuyển đổi. Đây vừa là yêu cầu đòi hỏi cấp bách của nền kinh tế, vừa là đòi hỏi nội tại của đất nước ở một vị trí nền kinh tế chịu ảnh hưởng chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu. Để làm được điều này, Việt Nam cần tham gia hội nhập quốc tế, ký nhiều các Hiệp định FTA - một trong những động lực tăng trưởng của Việt Nam là xuất khẩu, nhưng xuất khẩu phải bảo đảm xanh. Đây là yêu cầu khắt khe của thế giới. Do đó, chúng ta phải có hành động đi cùng xu thế của thế giới, không thể phát triển mà không tranh thủ xu thế.

Ngay sau sau Hội nghị COP26, COP27, Việt Nam đã triển khai các công việc liên quan để triển khai các cam kết, nhưng do hơn 2 năm bận chống dịch, việc này chưa được làm quyết liệt, chưa thật sự mạnh mẽ. Do đó, phải nhìn lại, đánh giá lại những gì làm được, chưa làm được... để rút kinh nghiệm. Chúng ta đã được thế giới ủng hộ, đặc biệt là chúng ta đã đấu tranh chuyển đổi năng lượng công bằng, công lý, thông qua thỏa thuận Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP), các nước đã cam kết ủng hộ Việt Nam - một trong 3 nước được ủng hộ, do đó chúng ta phải tranh thủ khai thác việc này, đặc biệt là nguồn lực.

Việt Nam đã ban hành Quy hoạch điện VIII, giúp ngành điện phát triển ổn định. Xa hơn, tiếp tục nâng cấp hệ thống truyền tải để đủ năng lực hỗ trợ tiếp nhận nguồn điện xanh dồi dào, sớm hoàn thành cam kết về khí hậu trước cộng đồng thế giới”.

Thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26, chúng ta xây dựng, ban hành Đề án, Chiến lược, Kế hoạch hành động triển khai kết quả Hội nghị COP26. Rà soát, cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) gửi Ban thư ký Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu. Rà soát, sửa đổi cơ chế, chính sách, pháp luật ứng phó với biến đổi khí hậu và chuyển đổi năng lượng. Đàm phán và thông qua Tuyên bố chính trị thiết lập quan hệ Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP).

Mặt khác, đẩy mạnh, đổi mới công tác truyền thông để toàn dân và cộng đồng doanh nghiệp thống nhất nhận thức và đồng hành cùng Chính phủ trong thực hiện cam kết tại COP26. Tiếp tục tham gia và thực hiện các sáng kiến, thỏa thuận quốc tế, cũng như đẩy mạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh phục vụ ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế các-bon thấp.

Đến nay, các bộ, ngành đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành nhiều đề án, chiến lược, kế hoạch hành động như:

- Đề án về những nhiệm vụ, giải pháp triển khai kết quả Hội nghị COP26.

- Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050.

- Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030.

- Kế hoạch hành động giảm phát thải khí mê-tan đến năm 2030.

- Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan ngành giao thông vận tải.

- Chương trình phát triển lâm nghiệp bền vững giai đoạn 2021 - 2030.

- Thông qua Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật năm 2022 phù hợp với các cam kết của Việt Nam tại COP26 để gửi Ban Thư ký Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu...

Cùng với đó, bộ trưởng các bộ liên quan đã chỉ đạo xây dựng Kế hoạch hành động của ngành với những chỉ tiêu cụ thể triển khai cam kết tại COP26 (Bộ Công Thương, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Xây dựng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an).

Lãnh đạo Chính phủ, các bộ, ngành đã làm việc với các tổ chức quốc tế, các quốc gia và các định chế tài chính quốc tế nhằm thúc đẩy tiếp cận các nguồn lực tài chính, công nghệ, mở nhiều cơ hội hợp tác phát triển, hướng tới tăng trưởng phát thải các-bon thấp.

Bộ Tài nguyên và Môi trường và một số bộ, ngành đã ký kết thỏa thuận hợp tác thực hiện cam kết COP26 với tổ chức như:

- Cơ quan Hợp tác quốc tế Hàn Quốc (KOICA), Bộ Môi trường Hàn Quốc, Bộ Môi trường Nhật Bản, Bộ Khoa học Trái đất Ấn Độ, Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC), Liên minh Năng lượng vì hành tinh và con người (GEAPP).

- Cơ quan dịch vụ dự án Liên hợp quốc (UNOPS) cùng Quỹ Đối tác chuyển đổi năng lượng Đông Nam Á (ETP).

- Các ngân hàng: Citi Bank, HSBC, Standard Chartered, BIDV, Ngân hàng Hàng hải Việt Nam để triển khai các cam kết tại COP26.

- Làm việc với Liên minh Tài chính Glasgow (GFANZ) và các định chế tài chính trong và ngoài nước về đánh giá các giải pháp nhằm huy động tài chính, nguồn lực của khối tư nhân tham gia triển khai cam kết tại COP26.

Việt Nam đã tham gia Sáng kiến cộng đồng châu Á phát thải ròng bằng “0” do Nhật Bản khởi xướng, nhằm thúc đẩy giảm phát thải các-bon và hợp tác chuyển dịch năng lượng, trong đó việc loại bỏ năng lượng hóa thạch, bổ sung năng lượng tái tạo được thực hiện một cách hợp lý với ưu tiên cao.

Các địa phương đã tổ chức triển khai, quán triệt về các cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26, mục tiêu giảm phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 thông qua thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu. Tuyên truyền các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân sử dụng các nguồn năng lượng xanh. Đôn đốc, hướng dẫn các cơ sở trên địa bàn thuộc đối tượng phải kiểm kê khí nhà kính và giao khu vực biển để phát triển các dự án điện gió.

Nhiều tập đoàn, tổng công ty nhà nước bước đầu đã nghiên cứu và giảm dần các nguồn năng lượng hóa thạch, xây dựng kế hoạch giảm phát thải khí nhà kính. Một số tập đoàn đa quốc gia sẵn sàng hợp tác với các cơ quan thuộc Chính phủ để thực hiện mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0”.../.

BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Link tham khảo:

1. https://unfccc.int/process/bodies/supreme-bodies/conference-of-the-parties-cop

2. https://en.wikipedia.org/wiki/Conference_of_the_parties

3. https://www.climatecouncil.org.au/resources/what-makes-cop28-important/#:~:text=As%20with%20previous%20years%2C%20COP28,the%20impacts%20of%20climate%20change.

4. http://www.dcc.gov.vn/tin-tuc/3924/No-luc-thuc-hien-cam-ket-cua-Viet-Nam-tai-Hoi-nghi-COP-26.html

5. https://baochinhphu.vn/chia-se-kinh-nghiem-quang-ba-hinh-anh-ung-pho-voi-bien-doi-khi-hau-cua-viet-nam-ra-the-gioi-102231126225114741.htm