Đàm phán giá điện từ nguồn năng lượng tái tạo chuyển tiếp - Phương án nào hợp lý?

Quy hoạch điện VIII (phiên bản tháng 5/2023): Nhận xét chung và những vấn đề cần lưu ý Sau cuộc họp Hội đồng thẩm định kết quả rà soát, hoàn thiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII), ngày 4/5/2023, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam có một vài bình luận, đánh giá dưới đây.

Sau khi kết thúc thời gian hưởng cơ chế giá FiT của các dự án điện gió (theo Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg ngày 10/9/2018) và các dự án điện mặt trời (theo Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg ngày 6/4/2020) có 84 dự án năng lượng tái tạo (NLTT) với tổng công suất là 4.676,62 MW. Trong đó gồm có 4.184,8 MW điện gió và 491,82 MWac điện mặt trời (ĐMT) không kịp đưa vào vận hành thương mại đúng tiến độ và bây giờ đang chờ cơ chế giá mới để đưa vào vận hành. Các dự án này được tạm gọi là dự án “chuyển tiếp”.

Để xây dựng khung giá điện cho các dự án NLTT chuyển tiếp, ngày 3/10/2022, Bộ Công Thương ban hành Thông tư số 15/2022/TT-BCT quy định phương pháp xác định khung giá phát điện nhà máy ĐMT, điện gió chuyển tiếp. Căn cứ theo quy định tại Thông tư này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã lập và trình Bộ Công Thương kết quả tính toán khung giá phát ĐMT, điện gió chuyển tiếp.

Trên cơ sở kết quả do EVN trình, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 21/QĐ-BCT ngày 7/1/2023 ban hành khung giá phát ĐMT, điện gió chuyển tiếp để làm cơ sở cho EVN và các chủ đầu tư sớm thỏa thuận giá điện để đưa các nhà máy vào vận hành, tránh gây lãng phí tài nguyên. Tuy nhiên, mức giá theo Quyết định số 21 không nhận được sự đồng tình từ các nhà đầu tư và như vậy cho đến nay đã không có đột phá nào trong việc tiến hành đàm phán giá điện giữa các nhà đầu tư NLTT chuyển tiếp với EVN.

Để khai thông vấn đề này, ngày 16/3/2023, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Công Thương rà soát các quy định hiện hành về hoạt động điện lực và pháp luật có liên quan để xem xét, hướng dẫn về việc huy động tạm thời phát điện các dự án chuyển tiếp đã hoàn thành đầu tư xây dựng, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật vận hành trong thời gian các bên mua bán điện thực hiện đàm phán/thỏa thuận giá phát điện theo các quy định. Đây là giải pháp tình thế nhằm tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp (bao gồm cả EVN và các chủ đầu tư điện gió, mặt trời).

Đầu tháng 4/2023, Công ty CP điện gió Nam Bình - chủ đầu tư dự án nhà máy điện gió (NMĐG) Nam Bình 1 đã gửi công văn kiến nghị Bộ Công Thương, EVN, EPTC đưa vào vận hành thương mại tạm thời NMĐG Nam Bình 1, ghi nhận sản lượng điện và thanh toán theo mức giá bằng 50% khung giá cho NMĐG trong đất liền (được ban hành theo Quyết định số 21/QĐ-BCT ngày 7/1/2023 của Bộ Công Thương), trong thời gian thỏa thuận, đàm phán giá phát điện. Nhà đầu tư cam kết không khiếu nại, không hồi tố giá trị với sản lượng điện được huy động tạm thời trong thời gian đàm phán giá điện.

Cùng với ý tưởng này và căn cứ theo Văn bản số 465/ĐTĐL-GP ngày 19/4 của Cục Điều tiết Điện lực (Bộ Công Thương) về đề xuất mức giá tạm thời của một số chủ đầu tư dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp, ngày 26/4, EVN gửi văn bản cho EPTC xem xét mức giá tạm thời ≤ 50% giá trần khung giá phát điện của Quyết định số 21 của Bộ Công Thương.

Theo đó, giá tạm cho nhà máy điện mặt trời mặt đất là 592,45 đồng/kWh, nhà máy điện mặt trời nổi là 754,13 đồng/kWh, nhà máy điện gió trong đất liền là 793,56 đồng/kWh và nhà máy điện gió trên biển là 907,97 đồng/kWh.

Theo EVN, khi các chủ đầu tư chưa cung cấp được đủ hồ sơ để chứng minh các chi phí thì hai bên thỏa thuận trong thời gian đàm phán các doanh nghiệp thống nhất giá tạm thời bằng 50% giá trần của khung giá theo Quyết định số 21 là phù hợp quy định của pháp luật, không vượt quá khung. EVN yêu cầu EPTC khẩn trương đàm phán, thống nhất mức giá tạm thời cho đến khi hai bên thỏa thuận được mức giá điện chính thức, không thực hiện hồi tố, ký biên bản, ký tắt dự thảo hợp đồng sửa đổi, bổ sung hợp đồng mua bán điện hiện hữu.

Nhưng mức giá nêu trên vẫn không nhận được sự đồng tình từ các nhà đầu tư. Theo các chủ đầu tư, nếu EVN không có cơ chế hồi tố, chưa tính tới các chi phí vận hành ngoài thiết bị tua bin (đối với nhà máy điện gió) như trạm biến áp, móng tua bin… thì bất kỳ nhà đầu tư nào chấp nhận giá tạm thời chắc chắn sẽ phải chấp nhận lỗ chi phí vận hành, lỗ chi phí khấu hao và không thể trả nợ gốc cho ngân hàng. Do vậy, đàm phán vẫn chưa thể khai thông.

Ngoài việc các bên chưa thống nhất được giá tạm thời, thì các hồ sơ mà EPTC đã tiếp nhận hầu hết là chưa hoàn thiện, thiếu các thủ tục khác nhau, trong đó khó khăn, vướng mắc nhiều nhất là liên quan đến việc hoàn thiện thủ tục đất đai để thực hiện dự án.

Như vậy có thể hiểu, với 31 dự án NLTT chuyển tiếp (tính đến ngày 10/5/2023) mà EPTC đã có trong tay đều chưa hoàn thiện đầy đủ các thủ tục pháp lý để đưa vào vận hành thương mại thì có thể phỏng đoán 53 dự án còn lại chắc chắn hồ sơ pháp lý còn thiếu sót nhiều. Các chủ đầu tư NLTT chuyển tiếp khi kiến nghị lên Chính phủ, hoặc thông qua các phương tiện truyền thông nói là dự án đã đủ điều kiện vận hành phát điện, nhưng thực tế thì chưa nộp đủ hồ sơ, hoặc chưa chứng minh được dự án đã tuân thủ đầy đủ các điều kiện, quy định của pháp luật.

Do vậy, kể cả trong trường hợp giá mua điện được thống nhất thì với các vấn đề pháp lý hiện nay nếu chủ đầu tư không thực hiện đầy đủ các quy định pháp luật, rất khó huy động điện từ các dự án này. Bởi như như thế khác gì EVN tiếp tay, hợp thức hóa vi phạm.

Lãnh đạo EPTC khẳng định: Sẽ hỗ trợ tối đa các chủ đầu tư nhằm hoàn thiện hồ sơ dự án đảm bảo theo đúng quy định, đồng thời quá trình làm việc, đàm phán giữa bên mua điện và bán điện được diễn ra khẩn trương nhất có thể. EPTC sẵn sàng làm việc kể cả vào ngày nghỉ, ngày lễ để đẩy nhanh tiến độ đàm phán nhằm đưa các dự án vào vận hành sớm ngày nào tốt ngày đó cho cả phía chủ đầu tư lẫn EVN.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư các dự án NLTT chuyển tiếp vẫn chưa đồng ý với các điều khoản do EPTC đề xuất. Mới đây, 23 chủ đầu tư đã gửi kiến nghị lên Chính phủ, Bộ Công Thương và EVN với mong muốn trong thời gian huy động tạm thời được áp dụng giá bán điện theo một trong các phương án như sau:

Phương án 1: EVN thanh toán cho chủ đầu tư bằng 90% giá trần của khung giá theo Quyết định số 21 ngày 7/1/2023 của Bộ Công Thương trong thời gian từ khi huy động cho đến khi các bên mua bán thống nhất giá cuối cùng (nếu không hồi tố).

Phương án 2: EVN thanh toán cho chủ đầu tư bằng 50% giá trần của khung giá theo Quyết định số 21 trong thời gian huy động tạm thời, doanh thu bán điện của các dự án này sẽ được điều chỉnh lại khi có giá bán điện chính thức được ký kết giữa EVN và các chủ đầu tư (nghĩa là có hồi tố).

Phương án 3: Trong trường hợp giá thanh toán tạm bằng 50% giá trần của khung giá theo Quyết định số 21, thì thời gian huy động tạm này không tính vào thời gian 20 năm hợp đồng mua bán điện chính thức sẽ ký giữa EVN và chủ đầu tư. (Đề xuất này được đưa ra dựa trên căn cứ theo cơ sở kỹ thuật. Ví dụ đối với các nhà máy điện gió trên đất liền, hoặc trên biển, theo quy chuẩn kỹ thuật vận hành tua bin và nhà máy điện gió, thời gian vận hành tiêu chuẩn tối thiểu là 25 năm).

Lưu ý rằng: Đơn giá theo cơ chế khuyến khích phát triển NLTT (gọi tắt là FiT) mới được hưởng 20 năm, còn các dự án không kịp đưa vào vận hành thương mại theo Quyết định 39/2018/QĐ-TTg ngày 10/9/2018 đối với điện gió và các dự án ĐMT theo Quyết định 13/2020/QĐ-TTg ngày 6/4/2020 thì không được hưởng đơn giá cố định trong 20 năm theo các quyết định nêu trên.

Như vậy, quan điểm của các chủ đầu tư dự án NLTT chuyển tiếp và EVN về giá mua điện tạm thời trong quá trình đàm phán hợp đồng vẫn chưa đồng nhất. Nếu hai bên cứ tiếp tục giữ quan điểm này thì e rằng việc đưa vào vận hành các dự án NLTT chuyển tiếp trong quá trình đàm phán Hợp đồng mua bán điện sẽ còn lâu mới thực hiện được. Trong khi đó, theo thông báo của EVN, đến đầu tháng 5/2023, nhiều hồ thủy điện trên cả nước đã về mực nước thấp, có nguy cơ ảnh hưởng đến an ninh cung cấp điện và phục vụ nhu cầu dân sinh trong thời gian còn lại của mùa khô 2023.

Rõ ràng, càng chậm thêm 1 ngày để đưa các dự án điện gió, mặt trời chuyển tiếp vào vận hành thì càng tăng thiệt hại cho các chủ đầu tư, trong khi Việt Nam đang có nguy cơ thiếu điện trong mùa khô và lãng phí tài nguyên tái tạo mà thiên nhiên đã ban tặng cho chúng ta.

Lời kết:

Việc đàm phán giá điện với mong muốn doanh nghiệp có lãi (bao gồm chủ đầu tư các dự án NLTT chuyển tiếp và EVN) là chính đáng, nhưng phải hài hoà với lợi ích của Nhà nước và người tiêu dùng, sử dụng điện. Việc đàm phán giá điện cần được thực hiện trên tinh thần hài hòa lợi ích giữa các bên, chia sẻ rủi ro như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, đồng thời các dự án phải chấp hành đầy đủ quy định pháp luật về đảm bảo tuân thủ quy định về quy hoạch, đầu tư, đất đai, xây dựng, điện lực, môi trường, phòng cháy chữa cháy. Điều đó có nghĩa là EVN chỉ ký Hợp đồng mua điện từ các nguồn điện NLTT chuyển tiếp khi các dự án đó thực hiện đầy đủ quy định pháp luật về đầu tư. Nhưng việc hoàn thành đầy đủ các thủ tục đó để ký kết PPA chắc rằng không thể hoàn thành ngay một sớm, một chiều.

Vì vậy, các chủ đầu tư dự án NLTT chuyển tiếp và EPTC nếu sớm thống nhất được mức giá tạm thời để huy động điện từ các dự án NLTT chuyển tiếp thì phía các chủ đầu tư cũng giảm bớt được phần nào thiệt hại và EVN cũng có thêm nguồn điện bổ sung cho mùa khô năm nay khi nguy cơ các hồ thủy điện thiếu nước là hiện hữu.

Như vậy, chúng ta hiện có 4 phương án (3 đề xuất của chủ đầu tư và 1 đề xuất của EVN).

Theo nhận định sơ bộ của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam: Phương án 2 theo đề xuất của các chủ đầu tư là Phương án hợp tình hợp lý hơn và khả thi cao hơn các Phương án 1, 3 và đề xuất của EVN.

Phân tích sơ bộ cho thấy: Phương án 1 và đề xuất của EVN với điều khoản “không hồi tố” là yếu tố chưa hợp lý. Khi mà giá thành sản xuất sau khi tính toán rõ ràng cao hơn giá mua, thì bên mua cần phải có trách nhiệm, đảm bảo công bằng cho cả hai bên.

Còn Phương án 3 không có cơ sở pháp lý khi bên bán và bên mua thỏa thuận tạm thời trước khi có hiệu lực PPA và sau đó phải chuyển đổi lại giá mua điện. Ngoài ra, sẽ tạo ra điều kiện không bình đẳng với các dự án đang hoạt động./.

TS. NGUYỄN HUY HOẠCH - TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Tài liệu tham khảo:

1/ Giải pháp cho các dự án điện gió, mặt trời chuyển tiếp ở Việt Nam. TS. Nguyễn Huy Hoạch. NangluongVietNam online 08:15 | 18/04/2023.

2/ QĐ 39/2018/QĐ-TTg ngày 10/9/2018 và QĐ 13/2020/QĐ-TTg ngày 6/4/2020 của Thủ tướng Chính phủ.

3/ Thông tư số 15/2022/TT-BCT ngày 03/10/2022, Bộ Công Thương. Quy định phương pháp xây dựng khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp.

4/ Quyết định số 21/QĐ-BCT ngày 07/01/2023 của Bộ Công Thương ban hành khung giá phát điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp.