VINATOM bàn định hướng phát triển khoa học ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam

Lò phản ứng hạt nhân nhỏ - Đề xuất bước khởi động triển khai Quyết định của Thủ tướng Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 1131/QĐ-TTg, ngày 12/6/2025, Ban hành danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược. Trong đó xác định: “Lò phản ứng hạt nhân nhỏ, an toàn là một trong các công nghệ chiến lược”. Bài viết dưới đây của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam tìm hiểu một số thông tin về lò phản ứng hạt nhân nhỏ trên thế giới, chú ý một số đối tác tiềm năng của Việt Nam và đề xuất một số bước đi khởi động triển khai Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Quản lý và đào tạo nhân lực điện hạt nhân - Bài toán khó có lời giải, hay không khó ở Việt Nam? Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa tổ chức cuộc họp triển khai Đề án 1012, với sự tham gia của đại diện nhiều bộ, ngành và cơ sở đào tạo. Tại cuộc họp, đại diện lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh yêu cầu thực hiện Đề án một cách chủ động, linh hoạt và sát thực tiễn; đồng thời khẳng định đây không chỉ là nhiệm vụ riêng của ngành giáo dục, mà là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị. Đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ cũng kiến nghị cần có chiến lược đào tạo dài hạn, đạt chuẩn quốc tế, thậm chí thành lập cơ sở đào tạo chuyên biệt nhằm xây dựng đội ngũ nhân lực ổn định, chất lượng cao. Đề cập đến nội dung này, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam tổng hợp các nguyên tắc quốc tế trong quản lý và đào tạo nhân lực điện hạt nhân, phân tích thực trạng, dự báo hiệu quả triển khai Đề án 1012, rút ra bài học từ kinh nghiệm giai đoạn 2009-2016, đồng thời đề xuất một số gợi ý chính sách nhằm xây dựng hệ thống nhân lực bền vững, đáp ứng yêu cầu của chương trình điện hạt nhân quốc gia trong tương lai.

Mặc dù là phiên họp thường kỳ, nhưng phiên họp lần này của Hội đồng KHCN&ĐT có nhiều điểm khác biệt, đặc biệt về bối cảnh. Quyết định tái khởi động chương trình điện hạt nhân của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Quốc hội và Chính phủ vào cuối năm 2024, đầu năm 2025 đã đặt ra cho ngành năng lượng nguyên tử (NLNT) cũng như VINATOM những yêu cầu mới về cả năng lực, nhân lực, tầm nhìn… Bên cạnh đó, Đảng và Chính phủ cũng đã tiếp tục nêu cao quan điểm coi KH&CN, đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng quốc gia và ban hành nhiều cơ chế, chính sách mới nhằm khuyến khích, thúc đẩy năng lực KH&CN. Trong đó có Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Đây là lý do mà hai ngày diễn ra phiên họp Hội đồng đặt trọng tâm tư vấn, góp ý, xác định phương hướng hoạt động về khoa học, công nghệ và đào tạo, nhằm định hướng các hoạt động nghiên cứu khoa học và đào tạo của VINATOM (giai đoạn 2026-2030) trên cơ sở phân tích hiện trạng, kết quả đạt được và nhu cầu phát triển.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng thảo luận về các nhiệm vụ trọng điểm như dự án Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Công nghệ Hạt nhân - CNST, Đề án Lò phản ứng mô đun nhỏ - SMR; công nghệ đất hiếm… cũng như kế hoạch phát triển nguồn nhân lực và giải pháp nâng cao năng lực hỗ trợ kỹ thuật của VINATOM.

Tại các phiên họp, Hội đồng đã nghe lãnh đạo, trưởng nhóm nghiên cứu từ các đơn vị trực thuộc VINATOM trình bày các báo cáo sơ bộ định hướng nghiên cứu và phát triển của mỗi đơn vị trong giai đoạn 2026-2030 với một khối lượng lớn các vấn đề ở nhiều khía cạnh khác nhau trong lĩnh vực NLNT - từ các hướng nghiên cứu cơ bản đến các hướng ứng dụng, triển khai và các hướng về chiến lược phát triển. Trên cơ sở đó, Hội đồng đã thảo luận về:

1. Dự án Trung tâm Nghiên cứu KHCN hạt nhân.

2. Nghiên cứu vật lý hạt nhân và đào tạo nhân lực.

3. Mạng lưới quan trắc và cảnh báo phóng xạ môi trường quốc gia.

4. Nghiên cứu công nghệ, an toàn điện hạt nhân.

5. Chương trình phát triển SMR (công nghệ chiến lược).

6. Phát triển công nghệ chế biến đất hiếm và titan (công nghệ chiến lược).

7. Nhiên liệu hạt nhân, quản lý và xử lý thải phóng xạ.

8. Chế tạo thiết bị ghi đo bức xạ.

9. Ứng dụng KTHN trong Công nghiệp.

10. Ứng dụng KTHN và đồng vị trong nghiên cứu tài nguyên nước và môi trường.

11. Chế tạo máy Electron Beam (chiếu xạ và chiếu cáp điện) và Cyclotron (sản xuất dược chất phóng xạ).

12. Sản xuất dược chất phóng xạ (từ máy gia tốc và lò phản ứng).

13. Ứng dụng công nghệ bức xạ trong nghiên cứu công nghệ sinh học.

GS.TS. Nguyễn Nhị Điền trình bày kết luận của Hội đồng.

Hội đồng cũng đã thảo luận và thống nhất về các định hướng nội dung mà VINATOM cần tập trung đẩy mạnh trong giai đoạn tới như:

1. Thực hiện các đề tài nghiên cứu theo định hướng ưu tiên của các đơn vị.

2. Đẩy mạnh nghiên cứu phát triển, ứng dụng kỹ thuật hạt nhân và đồng vị phóng xạ trong y tế, công nghiệp, nông nghiệp, tài nguyên môi trường.

3. Phát triển nghiên cứu cơ bản và ứng dụng vật lý hạt nhân.

4. Các hướng nghiên cứu ứng dụng sẽ thực hiện trên lò phản ứng nghiên cứu mới.

5. Nghiên cứu và mô phỏng phát tán phóng xạ trong môi trường nước biển.

6. Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật đồng vị hạt nhân vào bảo vệ và khai thác bền vững tài nguyên nước, bảo vệ môi trường phục vụ phát triển bền vững.

Để triển khai tốt các hoạt động R&D này, Hội đồng KHCN&ĐT VINATOM đã đưa ra đề xuất xây dựng Đề án đào tạo nhân lực cho CNST, bao gồm:

1. Chỉ tiêu đào tạo theo từng giai đoạn, cơ chế gửi cán bộ đi đào tạo ở nước ngoài, kế hoạch thu hút chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia quốc tế.

2. Chuẩn bị nhân lực và xây dựng đề án Trung tâm máy gia tốc phục vụ nghiên cứu và ứng dụng.

3. Thiết lập mạng QT&CNPXMT Quốc gia đạt chuẩn quốc tế, kết nối toàn quốc.

4. Tập trung vào hỗ trợ dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2 (nghiên cứu, tư vấn công nghệ).

5. Mô phỏng tính toán, phân tích an toàn hạt nhân.

6. Xây dựng các nhóm nghiên cứu và đào tạo về thẩm định an toàn.

7. Đẩy mạnh vai trò hỗ trợ kỹ thuật (TSO) của VINATOM.

8. Nghiên cứu đánh giá địa điểm xây dựng SMR.

9. Nghiên cứu các thiết kế SMR (vật lý lò và thủy nhiệt, phân tích an toàn).

TS. Trần Chí Thành báo cáo tại buổi họp.

Riêng về nghiên cứu thiết kế SMR, khi phân tích bối cảnh quốc tế và năng lực trong nước, các chuyên gia cho rằng: Cần làm tốt thiết kế định hướng, thiết kế cơ sở, tính toán phân tích an toàn (các kịch bản sự cố bao gồm cả phân tích về cơ học), nghiên cứu về nhiên liệu và vật liệu, thiết bị… đi kèm với việc xây dựng hệ sinh thái SMR quốc gia với đa dạng thành phần như doanh nghiệp và đối tác quốc tế, trong đó VINATOM phải là hạt nhân của hệ sinh thái. Bên cạnh đó:

1. VINATOM cũng cần có kế hoạch R&D để làm chủ công nghệ TiO2.

2. Hoàn thiện quy trình công nghệ chiết tách đất hiếm.

3. Đầu tư phòng thí nghiệm về nhiên liệu hạt nhân.

4. Đầu tư, nâng cấp các Phòng thí nghiệm điện tử hạt nhân và thiết bị.

5. Làm chủ quy trình công nghệ, chuẩn hóa sản xuất và cung ứng các đồng vị phóng xạ/thuốc phóng xạ cơ bản đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu thuốc phóng xạ.

6. Làm chủ quy trình công nghệ, chuẩn hóa sản xuất và cung ứng các đồng vị phóng xạ/thuốc phóng xạ cơ bản đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu thuốc phóng xạ.

7. Ứng dụng công nghệ bức xạ trong lĩnh vực nông nghiệp, y sinh, nông sinh y.

8. Ứng dụng KTHN và đồng vị trong nghiên cứu tài nguyên nước và môi trường và một số lĩnh vực khác.

Một số hình ảnh của phiên họp:

TS. Phạm Quang Minh báo cáo tại buổi họp.

PGS, TS. Phan Việt Cương báo cáo tại buổi họp.

GS, TS. Đào Tiến Khoa báo cáo tại buổi họp.

Các đại biểu tham dự họp Hội đồng Khoa học, Công nghệ và Đào tạo của Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam.

NGUYỄN THỊ THU HÀ - BAN KHẾ HOẠCH VÀ QUẢN LÝ KHOA HỌC (VINATOM)