Đập thủy điện Don Sahong của Lào đang theo tiền lệ xấu

Việt Nam trước nguy cơ tác động từ thượng nguồn MeKong
Hợp tác vùng thúc đẩy phát triển bền vững dòng Mekong

Vị trí dự kiến xây đập thủy điện Don Sahong trên dòng chính Mekong. Nguồn: Phnompenhpost

Đại diện Liên minh bảo vệ dòng sông Mekong chiều ngày 11.9 cho biết: Chúng tôi đặc biệt quan tâm đến sự đệ trình của chính phủ Lào về Quy trình thông báo, Tham vấn trước và thỏa thuận (PNPCA) cho việc xây dựng Đập Don Sahong ở khu vực Nam Lào. 

Liên minh bảo vệ dòng sông Mekong lo ngại thủ tục PNPCA đang áp dụng không thể cho phép một quá trình tham vấn chính xác và có sự tham gia đối với việc xây dựng Đập thủy điện Don Sahong. Dự án vẫn sẽ được tiến hành theo tiền lệ xấu của đập Xayaburi, mang lại tác động nghiêm trọng thêm đối với sông Mekong và con người.

  Tác động nghiêm trọng đến lưu vực Mekong

Nhiều nghiên cứu đã chỉ rõ, nếu được xây dựng, Đập thủy điện Don Sahong sẽ tác động nghiêm trọng đến cá sông Mekong và sự di cư của chúng trong toàn lưu vực sông.

Điều này đe dọa an ninh lương thực và sinh kế của hàng triệu người, ảnh hưởng đến kinh tế và làm mất ổn định về chính trị bởi sự gia tăng căng thẳng giữa chính quyền các nước do những thất bại của hợp tác khu vực.

Tuy nhiên, Lào đã nhấn mạnh về việc đẩy nhanh tiến độ xây dựng Đập Don Sahong, tại Hội nghị lần thứ 20 của Hội đồng MRC. Lào cũng đã nói rõ ý định tiếp tục phát triển dự án khi trình dự án này để trao đổi trước.

Tin tức gần đây từ phương tiện truyền thông về tình trạng xây dựng đang diễn ra tại khu vực Đập Don Sahong khẳng định thêm ý định của Lào.

Báo The Phnom Penh Post, ngày 20.8.2014 phân tích: "Quan điểm khác nhau giữa các quan chức Lào và các nhà phát triển về tình trạng đập". Theo đó, Chính phủ Lào tuyên bố đã dừng việc xây dựng, trong khi Mega First Corporation Berhad, công ty đầu tư phát triển dự án khẳng định đang tiếp tục xây dựng.

Nói "không" với đập Xayaburi

Theo Liên minh bảo vệ dòng sông Mekong, quá trình tham vấn trước khi xây dựng đập Xayaburi được thừa nhận là một thất bại. Việc hạn chế sự tham gia của các bên liên quan cả về số lượng người lẫn các lĩnh vực liên quan trong trình tự tham vấn đã loại trừ nhiều tiếng nói quan trọng, bao gồm những cộng đồng địa phương ở Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam.

Trong khi nhiều nhóm tại Việt Nam và Campuchia bày tỏ sự không hài lòng về việc thiếu sự tham gia vào quá trình này, cộng đồng địa phương bị ảnh hưởng ở Thái Lan cũng nói không được "tham vấn" tại các cuộc họp tổ chức ở Thái Lan, mà chỉ nhận được một số thông tin ban đầu.

Những người tham dự các cuộc tham vấn cũng cho rằng thông tin về các chi tiết và các tác động của dự án được cung cấp khá ít hoặc không có thông tin. Họ tin rằng các thủ tục PNPCA không có tính hợp pháp và tiếp tục nói "không" với đập Xayaburi.

Bản Đánh giá tác động môi trường (EIA) cuối cùng không được công bố, đánh giá tác động xuyên biên giới không được thực hiện và các bản thiết kế đập không hoàn thiện.

Tính hợp pháp của toàn bộ quá trình đã bị phá hủy khi Chính phủ Lào và Thái Lan quyết định tiến hành xây dựng đập Xayaburi, bất chấp việc tham vấn trước không đưa ra được giải pháp, không trả lời những mối quan ngại của Campuchia và Việt Nam và không có thỏa thuận giữa bốn chính phủ về việc tiến hành dự án.

Các khuyến nghị của cả Campuchia và Việt Nam đã kêu gọi trì hoãn quyết định xây dựng những con đập trên dòng chính sông Mekong cho đến khi hoàn thành nghiên cứu của Ủy hội MRC và nghiên cứu tác động tới đồng bằng sông Cửu Long do Việt Nam chủ trì.

Tại Hội nghị cấp cao Mekong lần thứ hai hồi tháng 4.2014, Việt Nam đã nhắc lại những kiến nghị tại Đánh giá chiến lược môi trường của MRC năm 2010, đề nghị hoãn 10 năm tất cả đập xây dựng trên dòng chính sông Mekong.

Những kiến nghị đó chứng minh rằng quyết định về tương lai của các con đập trên dòng chính sông Mekong phải được dựa trên nghiên cứu toàn diện và hiểu biết về các tác động đến tất cả các quốc gia Mekong.

Các nhà tài trợ cho MRC cũng đã bày tỏ mối quan tâm sâu sắc về tính hiệu quả và tính hợp pháp của quá trình PNPCA, bao gồm cả chính phủ Úc, nước đã tài trợ quá trình tham vấn trước đập Xayaburi cũng như đánh giá của nó, và chính phủ Đan Mạch.

Giải quyết lỗ hổng nghiêm trọng trong PNPCA

Nhận thức được những bất cập trong quá trình tham vấn trước đập Xayaburi, Ban thư ký MRC cũng đã tìm cách để xem xét PNPCA nhằm "cân nhắc gia hạn giai đoạn tham vấn trước sáu tháng, thiết lập tiêu chuẩn cho thỏa thuận sau quá trình tham vấn trước và đạt đến một sự thống nhất chung về việc PNPCA đã được hiểu như thế nào trong bối cảnh Hiệp định năm 1995", Tuyên bố của Lào tại Hội nghị lần thứ 20 của Hội đồng MRC.

Mặc dù đánh giá này được đề xuất hơn một năm trước, những vấn đề trên vẫn chưa được giải quyết. Tuy vậy, đập Don Sahong, đập đưa ra một mối đe dọa nghiêm trọng đến tương lai của sông Mekong, đang trình tham vấn trước và có khả năng sẽ đi theo quá trình ra quyết định thất bại như của đập Xayaburi.

Vì vậy, Liên minh bảo vệ dòng sông Mekong kêu gọi các nhà lãnh đạo Mekong ngăn chặn ngay lập tức quá trình tham vấn trước cho Đập Don Sahong và giải quyết lỗ hổng nghiêm trọng trong PNPCA hiện đang là rào cản đối với việc tham gia, công bố thông tin tham vấn và sự đồng thuận của cộng đồng bị ảnh hưởng và dành thêm thời gian để hoàn thành nghiên cứu về các tác động của các con đập trên dòng chính.

Liên minh bảo vệ dòng sông Mekong cho rằng, tiếng nói của cộng đồng phải được ưu tiên trong bất kỳ quá trình ra quyết định liên quan đến việc xây dựng các đập trên sông Mekong. Vì MRC không ủy thác cho các cộng đồng địa phương sông Mekong, cần phải làm rõ về cách các cộng đồng địa phương bị ảnh hưởng có thể tham gia vào quá trình ra quyết định và cách thức tham gia của họ sẽ ảnh hưởng đến quyết định về việc một dự án có tiến hành hay không. Quyền từ chối dự án của cộng đồng phải được công nhận.

Các đập sông Mekong nên bao gồm tối thiểu các tiêu chí:

• Tham vấn phải diễn ra trước khi quyết định tiến hành một dự án. Không xây dựng, không ký kết thỏa thuận xây dựng trong quá trình tham vấn.

• Có tiêu chí rõ ràng khi ra quyết định về thiết kế, phạm vi và quy mô của dự án, cũng như tính khả thi của dự án cần được phát triển, công bố trước khi tham vấn​​. Các tiêu chí này cần được cập nhật dựa trên thông tin thu thập được thông qua các cuộc tham vấn.

• Các chính phủ thành viên MRC phải nêu rõ cam kết ngay từ đầu quá trình, để đảm bảo thỏa thuận giữa bốn quốc gia - dựa trên tham vấn có sự tham gia - về cách thức tiến hành.

• Thông tin đầy đủ,  gồm một EIA xuyên biên giới và thiết kế dự án cuối cùng phải được phát hành trước các cuộc tham vấn. Các thông tin liên quan phải đảm bảo ngôn ngữ của các quốc gia ven sông, mọi tài liệu phải được xem xét ngang hàng để đảm bảo tính khách quan.

• Ủy ban sông Mekong quốc gia có trách nhiệm đảm bảo đầy đủ đại diện các cộng đồng trong quá trình tham vấn. Mỗi cộng đồng ven sông Mekong phải được mời tham gia vào các cuộc tham vấn. Nguồn lực đầy đủ phải được cung cấp bởi MRC, các chính phủ thành viên và/hoặc các đối tác phát triển.

• Các phản hồi, các mối quan tâm của cộng đồng Mekong phải được giải quyết minh bạch và đặt ra tiêu chí rõ ràng để những ý kiến ​​này có tầm ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định cuối cùng.

• Quy trình và tiêu chuẩn tham vấn phải như nhau trong tất cả các quốc gia thành viên Ủy hội Mekong để đảm bảo rằng mối quan tâm của tất cả các nước được nêu ra, ghi nhận và xem xét như nhau. Điều này có thể được đảm bảo bằng cách để một bên thứ ba tham gia giám sát và theo dõi quá trình này.

NangluongVietnam.vn