Thảo luận Điều chỉnh Quy hoạch năng lượng Việt Nam (thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050)

Thị trường điện cạnh tranh hướng tới bền vững: Khi nào trở thành hiện thực ở Việt Nam? Trong bối cảnh nhu cầu điện tăng nhanh, tỷ lệ năng lượng tái tạo ngày càng lớn và cam kết giảm phát thải ròng (Net Zero) vào năm 2050, Việt Nam đang ở một ngã rẽ chiến lược trong tổ chức hệ thống điện: Tiếp tục duy trì mô hình tập trung, hay chuyển sang thị trường điện cạnh tranh có khả năng thích ứng, thu hút vốn tư nhân và phản ánh đúng chi phí kinh tế (bao gồm cả chi phí truyền tải, phụ trợ, lưu trữ). Hội thảo “Phát triển thị trường điện cạnh tranh hướng tới bền vững” tổ chức ngày 7/11/2025 (Cục Điện lực - Bộ Công Thương phối hợp với Đại sứ quán Australia/chương trình P4I) đã là một điểm mốc để đánh giá tiến trình, chỉ ra điểm nghẽn và đề xuất giải pháp. Bài viết sau đây của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam tổng hợp và phân tích để trả lời câu hỏi: Thị trường điện cạnh tranh hướng tới bền vững: Khi nào trở thành hiện thực ở Việt Nam?

Đề án Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia (thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050) được thực hiện trong bối cảnh Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 về Bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 nhằm khẳng định vai trò quan trọng của công tác bảo đảm an ninh năng lượng, đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và nâng cao đời sống nhân dân.

Trong lời khai mạc hội thảo, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh: “Chúng ta rất may mắn có 7 nghị quyết của Bộ Chính trị hướng dẫn phát triển kinh tế, xã hội vừa ban hành trong năm 2025, đặc biệt là Nghị quyết 70 về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Nghị quyết 70 là kim chỉ nam hành động soi đường cho chúng ta trong thời gian tới”.

Đề án Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia sẽ đánh giá toàn diện về cung - cầu năng lượng quốc gia hiện nay và kết nối việc phát triển năng lượng với các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội - môi trường mà Việt Nam đã đặt ra và cam kết với cộng đồng quốc tế, cũng như xu thế chuyển dịch năng lượng trên toán thế giới. Việc điều chỉnh Quy hoạch năng lượng bám sát các nội dung:

1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế 2 con số trong giai đoạn 2026-2030, được nêu trong Nghị quyết 306/NQ-CP năm 2025 của Chính phủ về điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia (thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến năm 2050). Theo đó, đòi hỏi hạ tầng năng lượng phải có độ dự phòng cao và tính sẵn sàng tuyệt đối.

2. Yêu cầu thích ứng với việc sắp xếp lại đơn vị hành chính, buộc chúng ta phải tính toán, xem xét lại danh mục các dự án quan trọng và ưu tiên sao cho phù hợp với các không gian kinh tế, xã hội mới sau sáp nhập.

3. Các chủ trương, định hướng của Bộ Chính trị, Quốc hội, Chính phủ liên quan đến việc sửa đổi, bổ sung Quy hoạch năng lượng quốc gia như:

- Kết luận số 76-KL/TW ngày 24/4/2024 về tình hình thực hiện Nghị quyết số 41 NQ/TW ngày 23/7/2015 về định hướng Chiến lược phát triển ngành dầu khí Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 và một số định hướng cho giai đoạn mới.

- Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

- Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về “Hội nhập quốc tế trong tình hình mới”.

- Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

- Nghị quyết số 68 NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Toàn cảnh hội thảo Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia (thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2050).

Tại hội thảo, các đơn vị tư vấn của Bộ Công Thương là Liên danh Viện Năng lượng - Viện Dầu khí Việt Nam - Công ty CP Tư vấn đầu tư Mỏ và Công nghiệp - Vinacomin đã báo cáo tóm tắt toàn bộ nội dung đề án Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia.

Báo cáo sơ bộ của đề án cho thấy: Tổng cung cấp năng lượng sơ cấp của Việt Nam năm 2024 ước tính đạt 114,6 MTOE, tăng 2,2 lần so với 2010 so với GDP tăng 2,8 lần trong cùng thời gian. Trong giai đoạn 2021-2024 than và năng lượng tái tạo có tốc độ tăng tương ứng là 5,9%/năm và 7,8%/năm. Điều này cho thấy dấu hiệu tốt về chuyển dịch năng lượng, nhưng tính đa dạng hóa của nguồn cung năng lượng sơ cấp vẫn cần cải thiện. Nguồn cung năng lượng sơ cấp còn phụ thuộc nhiều vào một số ít loại hình năng lượng hóa thạch, cũng như nhu cầu nhập khẩu nhiên liệu.

Số liệu cho thấy: Nhiên liệu nhập khẩu chiếm 41,9% vào tổng cung sơ cấp, đạt giá trị cao nhất từ trước tới nay. Đây là xu hướng đáng lưu ý đối với việc đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia trong dài hạn.

Trong những năm tới, xu thế phát triển năng lượng thế giới sẽ tập trung vào việc thúc đẩy mạnh mẽ chuyển dịch năng lượng, thực thi các chính sách mạnh mẽ chống biến đổi khí hậu và tăng cường an ninh năng lượng. Phát triển năng lượng của Việt Nam sẽ ngày càng chịu nhiều tác động của các xu thế năng lượng toàn cầu. Bên cạnh đó, với vai trò là một quốc gia có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế, Việt Nam cũng phải hành động mạnh mẽ hơn nữa thực thi các cam kết về chống biến đổi khí hậu. Với việc càng ngày tham gia sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều những thuận lợi và thách thức trong việc đảm bảo phát triển bền vững hệ thống năng lượng đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội.

Các báo cáo chi tiết hơn về dự thảo điều chỉnh quy hoạch tổng thể cho phân ngành than, phân ngành dầu khí được trình bày cho thấy có nhiều thay đổi, cập nhật so với Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia đã được phê duyệt năm 2023 theo Quyết định 893/QĐ-TTg ngày 26/7/2023 (Quy hoạch 893). Phân ngành điện sẽ được điều chỉnh theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh.

Phần thảo luận có nhiều ý kiến đóng góp của các chuyên gia. Đại diện Hội Dầu khí Việt Nam cho biết: Quy hoạch cần cập nhật xu thế năng lượng quốc tế. Ban soạn thảo lấy mục tiêu là Net Zero vào 2050, nhưng xu hướng quốc tế hiện nay đã khác so với năm 2021 - nhiều nước điều chỉnh cam kết mục tiêu Net Zero vào 2070, 2080, hoặc thậm chí lâu hơn. Trong ngành dầu khí và than, các nhà đầu tư vào kho cảng, nhà máy đều tính vòng đời dự án sao cho đủ thu hồi vốn (thông thường phải 25 năm). Nếu 2030-2050 mới xây dựng, thì sau đó công trình dùng làm gì? Chuyển đổi chúng ra sao? Nên có kịch bản là Net Zero sau 2050 để dẫn đến các điều chỉnh Quy hoạch.

Đại diện Hiệp hội Năng lượng Việt Nam nêu ý kiến sơ bộ và sẽ nghiên cứu tài liệu để đóng góp ý kiến chi tiết hơn.

Có thể xem xét thêm một kịch bản rủi ro theo khả năng mà các chuyên gia đặt ra: Không đạt Net Zero. Qua bài trình bày của phân ngành dầu khí chúng ta thấy một số mục tiêu (ví dụ khai thác mỏ Cá Voi Xanh) được điều chỉnh lùi so với Quy hoạch 893. Vậy ngành điện có điều chỉnh không, hay phải tuân theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh?

Đại diện Hiệp hội Kinh tế nhận định: Kịch bản tăng trưởng đến 2030 cao là hợp lý, có thể đạt “2 con số”, nhưng từ 2030-2050 nên chia làm 2-3 giai đoạn với mức tăng trưởng thấp dần cho phù hợp với thực tế quy luật tăng trưởng của các nước trên thế giới.

Các chuyên gia khác bày tỏ sự nghi ngờ về tính khả thi của việc khai thác bể than Sông Hồng. Các phương án khai thác ở độ sâu 600-900 mét hiện chưa thực hiện được, khí hóa mới chỉ là nghiên cứu. Việc khai thác không khả thi mà mỏ vẫn được đưa vào quy hoạch có thể làm mất cơ hội của những nguồn than khác.

Ông Đặng Hải Anh - Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương) kết luận hội thảo, cám ơn các ý kiến đóng góp tham vấn của các đại biểu. Bộ Công Thương và các đơn vị tư vấn đã giải đáp một phần và tiếp tục ghi nhận cho việc soạn thảo dự thảo Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể năng lượng Việt Nam (thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050)./.

BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM