Phát triển điện hạt nhân: Kinh nghiệm và thách thức

>> Việt Nam tham dự ATOMEXPO 2014 tại Liên bang Nga
>> "Công nghệ điện hạt nhân Nga an toàn hơn châu Âu"
>> Rosatom đạt 74 tỷ USD tổng giá trị đơn hàng trong năm 2013
>> Nga sẽ giao công nghệ điện hạt nhân an toàn nhất cho Việt Nam
>> Rosatom hỗ trợ Nam Phi phát triển năng lượng nguyên tử

Ông Kirill Komarov

PV: Xin ông cho biết về những kết quả mà Tập đoàn Rosatom đã đạt được ở thị trường quốc tế trong năm 2013?

Ông Kirill Komarov: 2013 là một năm rất thành công của Tập đoàn Rosatom, đặc biệt là mức tăng trưởng danh mục các đơn hàng ở nước ngoài lên tới 73 tỷ USD, mặc dù vào đầu năm 2013 chúng tôi dự kiến chỉ đạt khoảng 66 tỷ USD và khoảng 5 tỷ USD là doanh thu từ các hợp đồng. Tốc độ tăng trưởng từ 66 tỷ USD lên đến 73 tỷ USD trong vòng một năm thực sự là một kết quả ấn tượng. Điều này đảm bảo chắc chắn rằng trong vòng 10 năm tới, các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực năng lượng nguyên tử sẽ có nguồn ổn định cho việc đầu tư và phát triển.

Vì vậy, trong suốt những năm qua, chúng tôi đã tạo lập được một danh mục các đơn đặt hàng cho các doanh nghiệp của Rosatom, với tổng số tiền khoảng 50 tỷ USD. Bên cạnh đó, năm 2013 cũng diễn ra nhiều sự kiện liên quan đến các dự án, điều đó rất có ý nghĩa đối với chúng tôi. Chúng tôi đã xây dựng nhà máy điện hạt nhân Bushehr (Ấn Độ); Cuối năm 2013, tổ máy đầu tiên đã phát điện, đây cũng là một cột mốc quan trọng đối với chúng tôi.

Một trong những dự án rất thành công của chúng tôi nữa là dự án với xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Belarus, tổ máy số 1 đã được đổ móng, công tác chuẩn bị cho tổ máy số 2 cũng đang được tiến hành theo đúng tiến độ. Chúng tôi cũng đã thắng thầu một cách nhẹ nhàng trước hai đối thủ cạnh tranh là Pháp và Canada tại Jordan.

Chúng tôi không thể không đề cập đến các thỏa thuận liên quan đến nhà máy điện hạt nhân Hanhikivi ở Phần Lan. Ngoài ra, chúng tôi cũng đã ký được biên bản ghi nhớ hợp tác với Cục Năng lượng và Biến đổi khí hậu của Vương quốc Anh, sự kiện này có thể mở ra cho chúng tôi cơ hội tiến vào thị trường Anh. Bên cạnh còn có nhiều các sự kiện lớn khác. Đấy là toàn bộ lý do mà tại sao chúng tôi có thể khẳng định rằng việc phát triển thị trường quốc tế của Tập đoàn Rosatom đang tiến triển tốt đẹp, vừa hoàn thành sớm hơn kế hoạh về các mục tiêu đã đề ra vừa cung cấp những triển vọng tốt trong tương lai.

PV: Nhiệm vụ trọng tâm của Rosatom trong thời gian tới là gì thưa ông?

Ông Kirill Komarov: Nhiệm vụ của chúng tôi trong năm nay là sẽ tiếp tục phát triển danh mục các đơn hàng, tăng số lượng các đơn đặt hàng từ 73 tỷ USD đến 98 tỷ USD, cho dù hiện nay tình hình ngành công nghiệp hạt nhân của Nga và thế giới phức tạp như thế nào. Mục tiêu này rất tham vọng và đầy thách thức, tuy nhiên, theo tôi nó có tính khả thi, vì đây không chỉ là công việc của một năm mà là kết quả của những nỗ lực trong những năm gần đây.

PV: Điều gì sẽ giúp Rosatom có thể đạt được con số khổng lồ này thưa ông?

Ông Kirill Komarov: Đầu tiên, ngay từ đầu năm chúng tôi đã ký được một thỏa thuận liên chính phủ với Hungary về xây dựng hai đơn vị lò phản ứng mới của máy điện hạt nhân Paks, tất cả các hợp đồng liên quan sẽ được thực hiện vào cuối năm nay. Chúng tôi cũng hy vọng rằng hợp đồng sẽ được ký kết theo kế hoạch mới có tên gọi “dịch vụ cung cấp tích hợp”: chúng tôi không chỉ cung cấp thiết kế và xây dựng nhà máy cho khách hàng, mà còn thực hiện các hợp đồng cung cấp nhiên liệu trong nhiều thập kỷ cho các dịch vụ vận hành và bảo dưỡng, chẳng hạn như hợp đồng với Hungary cũng sẽ bao gồm cả công đoạn xử lý nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.

Hiện nay, hợp đồng với Việt Nam về việc xây dựng hai nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận, Rosatom và Việt Nam đã ký kết thỏa thuận liên chính phủ và hợp đồng cho vay tương tự như đối với các hợp đồng ở Bangladesh. Bên cạnh đó, trong kế hoạch của chúng tôi cũng sẽ có hợp tác với Iran về việc xây dựng các nhà máy điện hạt nhân mới ở nước này.

Chúng tôi đang rất kỳ vọng sẽ có được thị trường dịch vụ và các hợp đồng bổ sung tại SB NFS, cùng với một loạt các dự án và doanh nghiệp khác của Rosatom. Tất cả điều này đảm bảo rằng cơ hội của chúng tôi để làm tăng danh mục các đơn đặt hàng lên tới một số tiền lớn như vậy đều có cơ sở. 

Ngoài những gì đề cập ở trên, tôi không nghĩ rằng đó đã là giới hạn của Rosatom: trong 3-5 năm tới, chúng tôi sẽ cung cấp trên thị trường một loạt các sản phẩm cạnh tranh khác và chắc chắn sẽ giành chiến thắng. Trong những năm gần đây, chúng tôi chưa hề thua một thương vụ đấu thầu nào mà chúng tôi tham gia, điều đó có nghĩa rằng không chỉ chúng tôi tự đánh giá cao về mình mà tất cả thị trường cũng đã ghi nhận.

Danh mục đơn hàng kể từ khi nó có giá dài hạn thì doanh thu sẽ chậm hơn số liệu tăng trưởng một chút, bởi vì các dự án nguyên tử thường mang tính dài hạn; việc ký kết thỏa thuận đồng nghĩa rằng công việc sẽ chỉ bắt đầu trong khoảng thời gian 2-3 năm.

Hiện nay, chúng tôi đang tiến gần hơn tới mốc quan trọng khi khoảng cách giai đoạn cuối đang đến gần, 2014 là năm cuối cùng của chúng tôi  khi đang tiến gần mức 5 tỷ USD/năm theo chỉ tiêu đặt ra của những năm trước. Bắt đầu từ năm 2015, chúng tôi sẽ đặt mức doanh thu hơn 8,5 tỷ USD từ các đơn đặt hàng quốc tế. Điều đó có nghĩa rằng năm 2014 là cơ hội cuối cùng để chúng tôi kiểm tra lại một lần nữa các quy trình nội bộ của Rosatom để đảm bảo rằng chúng đang hoạt động tốt và đủ điều kiện để mang lại một kết quả kinh doanh tốt. Điều quan trọng là chúng tôi sẽ không có ý định mua thêm bất kỳ doanh nghiệp mới hay tăng nhân sự nào, mà cũng với số nhân sự và số lượng nhà máy đó đã đem lại 5 tỷ USD thu nhập hàng năm của Rosatom ở nước ngoài, và chính điều đó cũng sẽ góp phần làm tăng doanh thu của Rosatom lên tổng số hơn 8,5 tỷ USD trong năm 2015 trên các hợp đồng đã ký như hiện nay. Đó là lý do tại sao nhiệm vụ quan trọng đối với chúng tôi là tiếp tục nâng cao các quy trình nội bộ.

Jordan, Phần Lan, Bangladesh đều đã lựa chọn công nghệ của Rosatom để ứng dụng cho các nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của các nước này. (Trong ảnh: Nhà máy điện hạt nhân của Ấn Độ sử dụng công nghệ của Rosatom)

PV: Làm thế nào để Rosatom trở thành một doanh nghiệp phát triển đồng nhất và độc nhất, thưa ông?

Ông Kirill Komarov: Lợi thế của chúng tôi là hiện nay chúng tôi đang là công ty duy nhất trên thế giới có thể cung cấp đầy đủ dây chuyền sản xuất công nghệ hạt nhân, từ chiết xuất uranium đến ngừng hoạt động các nhà máy, ngay cả đối thủ lớn nhất của chúng tôi như Công ty Areva của Pháp, họ có khả năng để làm mọi thứ nhưng không thể tự hào về kinh nghiệm vận hành, điều mà chúng tôi có thể làm được nhờ vào công ty Rosenergoatom. Đây là một lựa chọn rất quan trọng cho các quốc gia mới khi thâm nhập vào lĩnh vực điện hạt nhân, chỉ xây dựng nhà máy thì chưa đủ mà còn phải đảm bảo hoạt động ổn định với hiệu suất kinh tế tốt.

Do vậy, Rosatom không chỉ là việc cung cấp công trình mà còn cung cấp các công nghệ vận hành, giúp chuẩn bị nhân sự, xây dựng các quy định và hình thành công tác kiểm soát, giám sát tốt. Đồng thời, các vấn đề khác cũng phải được giải quyết như việc xử lý nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng và chất thải phóng xạ và làm thế nào để ký được các hợp đồng nhiên liệu… Một khách hàng cần phải biết về nguồn nhiên liệu chuẩn bị cho hoạt động của nhà máy trong suốt 60 năm tới được lấy ở đâu, đây mới chỉ nói đến tuổi thọ tối thiểu của một nhà máy điện hạt nhân. Ngày nay, chúng tôi đã sẵn sàng cung cấp các giải pháp hoàn toàn có thể làm hài lòng khách hàng, bao gồm cả vấn đề tài chính, ở đây tất nhiên là chúng tôi được sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ, họ có thể giúp chúng tôi cả về tài chính liên chính phủ và trong các nhiệm vụ phức tạp hơn, chẳng hạn như các dự án xây dựng - sở hữu - vận hành BOO, chúng tôi vừa xây dựng nhà máy, vừa làm chủ đầu tư và vừa điều hành hoạt động.

Dự án đầu tiên được thực hiện theo mô hình này là ở Thổ Nhĩ Kỳ; năm ngoái một dự án có mô hình tương tự được triển khai ở Phần Lan. Hiện tại, chúng tôi là đồng sở hữu với Fennovoima Phần Lan, nắm 34% cổ phần và thực hiện dự án như các nhà đầu tư. Đây là lý do mà công ty Fennovoima Phần Lan lựa chọn Tập đoàn của Nga, nhiên liệu của Nga, ký các hợp đồng với chúng tôi cho toàn bộ vòng đời của nhà máy. Đây cũng là cơ hội để Rosatom đưa ra giải pháp tổng thể nâng cao vị trí của mình.

Tôi không thể không đề cập đến xu hướng chính gần đây: nhu cầu về một sản phẩm mới trên thị trường, bất kỳ khách hàng nào, không quan trọng họ nhận định như thế nào về quan hệ đối tác của bạn, liệu họ có ký hợp đồng với bạn hoặc mời bạn như là một đối tác hay không - cuối cùng vẫn sẽ hỏi bạn một câu hỏi tương tự rằng: đơn giá của 1 kWh năng lượng được sản xuất bởi nhà máy của bạn là bao nhiêu? Chẳng hạn như Thổ Nhĩ Kỳ họ rất quan tâm đến giá điện. Tại sao dự án Phần Lan của chúng tôi hiện rất quan trọng? Bởi vì chúng tôi phải làm việc dựa trên nguyên tắc của chi phí kWh. Cuối cùng, ai sẽ là đối tác Phần Lan thực sự của chúng tôi? họ không phải là những kỹ sư điện chuyên nghiệp, lại càng không phải là các nhà nguyên tử học, thậm chí cũng không phải là công ty điện lực, mà đối tác thực sự của chúng tôi là các doanh nghiệp công nghiệp, các đô thị, người sử dụng năng lượng điện - những người kết nối kế hoạch đầu tư và phát triển với cách mà họ sẽ có thể cung cấp năng lượng hợp lý và ổn định giá để thực hiện những kế hoạch đó.

Ngày nay, họ thường nói rằng sử dụng năng lượng hạt nhân sẽ tốn kém, nhưng nó phụ thuộc vào cách bạn ước tính như thế nào, nó thực sự là tốn kém cho việc đầu tư xây dựng một nhà máy điện hạt nhân, tuy nhiên, quá trình sản xuất năng lượng thì hợp lý hơn nhiều nếu so sánh với nhà máy nhiệt điện hoặc khí ga. Trong những năm gần đây, chúng tôi đã nghiên cứu sự biến động của thị trường nguyên liệu thô, giá uranium tự nhiên và khí đốt đã thay đổi như thế nào, và chúng tôi biết rằng sự khác biệt về giá khá lớn giữa hai dạng năng lượng này. Điều này thể hiện ở chi phí cuối cùng của năng lượng điện, đối với nhà máy điện hạt nhân, phần nhiên liệu chỉ chiếm 10% chi phí tự vận hành, trong khi đối với nhà máy nhiệt điện và khí ga thì nhiên liệu chiếm 60-70%. Vì vậy, ngay cả khi chi phí uranium tăng gấp đôi, thì chi phí này cũng chỉ tăng 5%. Trong khi đó, nếu giá khí tăng gấp đôi, thì chi phí sẽ tăng 70%. Đó là lý do tại sao các yêu cầu trên thị trường ngày nay có sự liên kết chặt chẽ với chi phí kWh, đó là điểm quan trọng nhất đối với một người tiêu dùng.

Như vậy, kể từ khi chúng tôi có khả năng cung cấp mức giá cạnh tranh về năng lượng điện được sản xuất ra từ các nhà máy dựa trên thiết kế của Rosatom, điều đó giúp chúng tôi mở ra những chân trời mới cho các công trình trong tương lai. Đây không chỉ là một cuộc cạnh tranh giữa các nhà cung cấp năng lượng hạt nhân, mà là sự cạnh tranh giữa các dạng năng lượng của các thế hệ khác nhau. Cuối cùng, người tiêu dùng không quan tâm đến việc nhà máy sản xuất điện là hạt nhân, khí đốt hay than đá mà họ chỉ quan tam tới chi phí của 1 kWh điện là bao nhiêu.

Rosatom không chỉ cung cấp công trình mà còn cung cấp các công nghệ vận hành, giúp chuẩn bị nhân sự, xây dựng các quy định và hình thành công tác kiểm soát, giám sát tốt... 

PV: Ông có thể cho biết những thay đổi về cách tiếp cận kinh doanh quốc tế và làm thế nào để Rosatom có mặt trên toàn cầu?

Ông Kirill Komarov: Phương pháp tiếp cận chính của chúng tôi là vẫn đang cố gắng tối đa hóa việc kinh doanh, sản xuất và dịch vụ của Rosatom. Bằng cách làm việc với các khách hàng cụ thể, chúng tôi không chỉ đáp ứng yêu cầu trong một thời điểm mà còn phải chứng minh cho khách hàng toàn bộ dây chuyền sản xuất của chúng tôi, nhằm nâng cao lãi suất và sức mua.

Để tăng cường sự phát triển của chúng tôi tại những thị trường cụ thể, cách đây một năm, chúng tôi đã quyết định thành lập công ty mới là Rusatom Overseas (Công ty mạng lưới quốc tế), chịu trách nhiệm về sự phát triển thị trường trên toàn thế giới. Các văn phòng khu vực của công ty được thành lập ở tất cả các khu vực trọng điểm, họ sẽ phải nắm rõ cách thức cung cấp các sản phẩm tối đa cho khách hàng, các công trình và dịch vụ. Rusatom - Mạng lưới quốc tế sẽ phải duy trì kết nối mạnh mẽ với tất cả các bộ phận của Tập đoàn nhà nước, mặc dù không thay thế các bộ phận này trong bất kỳ việc liên quan đến kinh doanh quốc tế nào (mỗi bộ phận sẽ tiếp tục chịu trách nhiệm bán sản phẩm của riêng mình), nhưng ở một chừng mực nào đó thì họ có nhiệm vụ hỗ trợ nhau kinh doanh, phối hợp, tránh cạnh tranh nội bộ không cần thiết, cơ cấu hoá công việc... Đơn giản hơn, công ty mới này sẽ tạo ra hiệu ứng công nghiệp tập trung.

PV: Vậy, mục tiêu của Rosatom về sự phát triển các lĩnh vực kinh doanh mới trong năm nay là gì?

Ông Kirill Komarov: Mục tiêu chính của chúng tôi là mở rộng quy mô của Tập đoàn, các sản phẩm chúng tôi sản xuất và thị trường mà chúng tôi đang có hiện nay đều có giới hạn, không chỉ riêng chúng tôi mà còn có các đối thủ cạnh tranh khác. Bên cạnh đó, quy mô các thị trường cũng rất khác nhau, chúng tôi có thể phát triển nhưng sự tăng trưởng này không phải là vô hạn. Hơn nữa, một số sản phẩm chúng tôi đang bán bây giờ có thể không còn được quan tâm trên thị trường trong vòng 5-10 năm nữa. Đó là lý do tại sao chúng tôi phải suy nghĩ là sẽ cần cung cấp cho thị trường sản phẩm, dịch vụ gì trong thời gian tới. Chúng tôi đặt mục tiêu cụ thể và xây dựng kế hoạch về sản phẩm mới, có sự biến động khá thú vị: nếu so sánh năm 2013 và 2014, tỷ lệ sản phẩm mới của Rosatom trong tổng thu nhập năm 2013 là 7%, năm 2014 chúng tôi sẽ tăng lên 14%.

PV: Các sản phẩm mới đó là gì thưa ông?

Ông Kirill Komarov: Đối với chúng tôi, các sản phẩm mới có nghĩa là sản phẩm mới đưa vào thị trường, hoặc khi chúng tôi bán các sản phẩm liên quan đến giải pháp công nghệ tại thị trường mà chúng tôi đang có mặt. Sự phát triển y học hạt nhân là đầy hứa hẹn - không chỉ đơn thuần là việc cung cấp thiết bị, mà còn là ý tưởng bán các dịch vụ y tế, dựa trên thiết bị và công nghệ của chúng tôi. Chúng tôi quan tâm đến tất cả các ứng dụng công nghệ bức xạ có liên quan. Ví dụ, việc xử lý bằng tia các sản phẩm nông nghiệp giúp bảo quản chất lượng tiêu dùng trong thời gian dài hơn. Chúng tôi cũng đang rất quan tâm đến mọi thứ liên quan đến vòng đời của nhà máy điện hạt nhân, từ năm ngoái, chúng tôi đã làm việc về các vấn đề về dịch vụ bảo trì của các nhà máy thuộc thiết kế của chúng tôi ở nước ngoài.

Kết quả công việc của công ty Rusatom rất ấn tượng - công ty dịch vụ này như là một công ty tích hợp tập trung, thúc đẩy của các công nghệ dịch vụ của chúng tôi: trong suốt năm đầu tiên, Rusatom đã có gần 200 triệu USD từ danh mục đơn hàng ở nước ngoài, và mục tiêu trong năm nay là tăng gấp đôi. Chúng tôi nhận thấy triển vọng rất tốt ở đây, khi mà càng nhiều nhà máy điện hạt nhân được xây dựng ở nước ngoài, chúng tôi lại càng triển khai được nhiều dịch vụ. Công ty Rosenergoatom cũng có một số dự án rất thú vị, kết nối bán buôn và bán lẻ năng lượng được sản xuất. Ngoài ra là các hướng phát triển khác. Chúng tôi đã lập một danh sách các sản phẩm và dịch vụ của tập đoàn Rosatom và hiện đang xây dựng kế hoạch phát triển các sản phẩm và dịch vụ này.  

PV: Câu hỏi cuối cùng, ông có thể cho biết tình hình chính trị ở Ukraina hiện nay có ảnh hưởng như thế nào đến mối quan hệ của nước này với Rosatom?

Ông Kirill Komarov: Quan điểm của Rosatom hoàn toàn đơn giản và cởi mở, chúng tôi luôn thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ hợp đồng bất kể trong hoàn cảnh nào. Chúng ta đều biết rằng tất cả các dự án hạt nhân là dài hạn, bất kỳ nhà máy điện hạt nhân nào cũng là dự án có thời gian hoạt động trên thực tế là 100 năm, xây dựng trong 10 năm và 60 năm (là khoảng thời gian hoạt động bình thường) và có thể kéo dài ít nhất 20 năm nữa, miễn là được sử dụng đúng cách, và sau đó ít nhất 10-20 năm nữa mới ngừng hoạt động. Do đó, chúng ta thấy rằng đó là các mối quan hệ lâu dài, cho cả khoảng thời kỳ 100 năm và cần phải được đảm bảo trong bất cứ hoàn cảnh nào.

Đây là vấn đề trách nhiệm và an toàn hạt nhân, chúng tôi luôn thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình, đó là lý do tại sao vị trí của chúng tôi luôn vững chắc. Vì vậy, không có tác động khách quan nào giữa chúng tôi và Ukraine hiện tại, chúng tôi vẫn tiếp tục cung cấp nhiên liệu hạt nhân cho các nhà máy điện nguyên tử, trong đó có 15 tổ máy được xây dựng dựa trên công nghệ của Liên Xô, chúng tôi tiếp tục xử lý nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng ở lãnh thổ Ukraina và sẽ đảm bảo tiến độ. Chúng tôi hy vọng rằng vấn đề đối với khách hàng sẽ luôn được xử lý hợp lý, tiết kiệm chi phí chứ không bị ảnh hưởng bởi các biến động chính trị, mà phải xem xét các lợi ích thực sự của điện hạt nhân Ukraina.

Một ví dụ đơn giản: chương trình HEU-LEU mà chúng tôi đã hoàn thành với Hoa Kỳ năm ngoái, chương trình mà chúng tôi đã thực hiện đầy đủ tất cả các nghĩa vụ, đã kết thúc sau 20 năm. Hãy nhớ lại mối quan hệ giữa Nga với Hoa Kỳ cách đây những 20 năm. Các bối cảnh rất khác nhau: nổ bom tại Yugoslavia và sự kiện máy bay của thủ tướng Primakov quay đầu; tranh luận liên quan đến Syria, Libia, Iran... Tuy nhiên, trong vòng 20 năm đó, chúng tôi đã thực hiện nghĩa vụ được quy định trong chương trình và các đối tác Hoa Kỳ cũng tuân thủ như vậy. Đó là lý do tại sao chúng tôi chắc chắn rằng tất cả mọi việc đang diễn ra trong lĩnh vực điện hạt nhân, nhờ tính dài hạn của nó, không nên có khuynh hướng thay đổi về mặt chính trị.

PV: Xin cảm ơn ông!

LÊ MỸ (thực hiện)