Thủy điện Đa Nhim: 60 năm thắm tình Việt Nam - Nhật Bản

Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi gắn liền 60 năm quan hệ Việt Nam - Nhật Bản Ngày 15/01/2022, Người lao động Công ty cổ phần Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi kỷ niệm 58 năm vận hành Nhà máy Thủy điện Đa Nhim. Suốt chặng đường gần 60 năm hình thành và phát triển của Công ty luôn gắn liền với mối quan hệ thâm tình giữa hai nước Việt Nam - Nhật Bản.

Thủy điện Đa Nhim - Nơi khởi nguồn công trình lịch sử:

Ở khu vực nam Tây Nguyên, trên lưu vực hệ thống sông Đồng Nai, sông Đa Nhim và sông Krong-Klet bắt nguồn huyện Lạc Dương của tỉnh Lâm Đồng hợp lưu với nhau tạo thành hồ Đơn Dương có nguồn nước dồi dào với tiềm năng thủy điện to lớn.

Là một tỉnh ở cực nam của khu vực duyên hải Nam Trung bộ, Ninh Thuận có khí hậu nhiệt đới đến cận hoang mạc với đặc trưng khô nóng, gió nhiều, bốc hơi mạnh. Chính vì vậy, thời tiết Ninh Thuận phân hóa thành 2 mùa rõ rệt (mùa mưa và mùa khô). Nhiệt độ trung bình hàng năm từ 26 đến 27 độ C, lượng mưa trung bình 700 - 800 mm, nên nơi đây được mệnh danh là “vùng đất của nắng và gió”.

Rồi một điều kỳ diệu đã đến vào ngày 1/4/1961 - khi công trình xây dựng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim (160 MW) được khởi công để biến nguồn nước từ hồ Đơn Dương thành điện năng, đồng thời cung cấp nguồn nước dồi dào cho đồng bằng Ninh Thuận.

Đã 60 năm qua, sự kiện lịch sử này đã khởi nguồn để xây dựng nên một Nhà máy Thủy điện Đa Nhim hiệu quả, một Công ty Cổ phần Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi phát triển vững vàng như ngày ngay. Hơn thế nữa, Thủy điện Đa Nhim đã góp phần mang đến một diện mạo mới cho Ninh Thuận bởi nguồn nước dồi dào đang ngày đêm tưới mát cho những cánh đồng trên địa bàn các huyện Ninh Sơn, Ninh Hải, Ninh Phước và thành phố Phan Rang - Tháp Chàm.

Công trình Thủy điện Đa Nhim đánh dấu mối quan hệ thâm tình đã qua 60 năm giữa hai nước Việt Nam - Nhật Bản.

Các chuyên gia Nhật Bản làm việc tại công trường xây dựng Thủy điện Đa Nhim (năm 1961).

Với sự trợ giúp của nhân dân Nhật Bản, ngày 1/4/1961 công trình được khởi công tại huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng. Phạm vi xây dựng gồm: Đập chính, cửa xả tràn, cửa nhận nước, đường hầm dẫn nước, nhà van, đường ống áp lực, tòa nhà năng lượng, kênh xả, trạm phân phối và đường dây 230 kV Đa Nhim - Sài Gòn.

Phần xây dựng chính được thực hiện bởi liên danh giữa Công ty TNHH Xây dựng Kajima và Công ty Hazama Gumi (Liên danh Kajima - Hazama) đến từ Nhật Bản. Những phần việc khác cũng được thực hiện bởi các nhà thầu Nhật Bản như: Công ty TNHH Mitsui (cung cấp đường dây 230 kV), Công ty TNHH Tokyo Shibaura Electric (cung cấp tua bin nước), Tập đoàn Mitsubishi Electric (cung cấp máy phát điện), Công ty Hitachi (cung cấp thiết bị sân ngắt), Công ty TNHH Fuji Electric (cung cấp máy biến áp chính), Công ty TNHH Sakai Iron Work (cung cấp đường ống áp lực và các cửa xả, cửa van…). Còn công tác giám sát thi công được thực hiện bởi Công ty TNHH Nippon Koei.

Đến ngày 15/1/1964, công trình được tổ chức khánh thành với sự kiện tổ máy số 1 và số 2 được đưa vào vận hành. Đến tháng 12/1964, tổ máy số 3 và số 4 được đưa vào vận hành, hoàn thành toàn bộ công trình sau 33 tháng thi công xây lắp, với tổng chi phí khoảng 47,6 triệu USD.

Trên công trường Thủy điện Đa Nhim, sự chung sức, chung lòng giữa người Việt Nam và Nhật Bản đã tạo nên một công trình thủy điện không chỉ mang tính lịch sử về mối quan hệ giữa hai nước mà còn mang tính đột phá về tiến độ thi công một công trình thủy điện (khi toàn bộ thời gian thi công, xây lắp chỉ 33 tháng), nhưng chất lượng công trình tuyệt vời đã vận hành ổn định qua 60 năm.

Công trình Thủy điện Đa Nhim được xây dựng trên địa hình phức tạp, hiểm trở với cột áp cao 800 mét, đường ống áp lực có đoạn dốc đến 46 độ. Tuy nhiên, những khó khăn đó đã bị chinh phục bởi ý chí của con người khi hai đường ống áp lực song song vắt ngang đèo Ngoạn Mục đã hình thành, tạo nên một biểu tượng rất riêng của Thủy điện Đa Nhim. Nhìn từ xa, hai đường ống như một nét chấm phá giữa lưng chừng trời.

Vào những lúc cao điểm, nhân sự trên công trường lên đến 4.140 người, với 440 người Nhật Bản và 3.700 người Việt Nam cùng nỗ lực tối đa để đạt tiến độ công trình. Sự đoàn kết, gắn bó ấy đã tạo nên một Thủy điện Đa Nhim vững chãi, đạt chất lượng cao, vận hành ổn định cùng với thời gian.

Dự án phục hồi hệ thống điện Đa Nhim đã thắt chặt mối quan hệ Việt - Nhật:

Sau 40 năm vận hành, hệ thống thiết bị của Nhà máy Thủy điện Đa Nhim đã phát huy hết hiệu quả của một vòng đời. Các thiết bị chính cần được kiểm tra, nâng cấp, thay mới để đáp ứng yêu cầu kỹ thuật vận hành và cập nhật công nghệ đương đại.

Báo cáo nghiên cứu khả thi cho dự án được Công ty TNHH Nippon Koei bắt đầu thực hiện (năm 1994) với sự nguồn kinh phí tài trợ của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), hoàn thành năm 1995 được Tổng công ty Điện lực Việt Nam (nay là Tập đoàn Điện lực Việt Nam - EVN) rà soát (vào tháng 4/1997) và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (tại Quyết định 963/1997/QĐ-TTg ngày 12/11/1997).

Một lần nữa, mối quan hệ giữa Việt - Nhật thêm thắt chặt khi các chuyên gia Nhật Bản và các cán bộ, kỹ sư của Việt Nam sát cánh cùng nhau thực hiện dự án phục hồi hệ thống điện Đa Nhim. Dự án được khởi công ngày 22/12/2004 do EVN làm chủ đầu tư, giao Công ty Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi (nay là Công ty cổ phần Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi - ĐHĐ) làm Ban Quản lý dự án. Dự án sử dụng vốn vay của Ngân hàng hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JBIC) để thực hiện 3 gói thầu chính gồm: Gói thầu số 1 - Máy phát và thiết bị điện; Gói thầu số 2 - Tua bin và thiết bị dẫn nước; Gói thầu số 3 - Hệ thống thu thập số liệu thủy văn.

Chuyên gia Nhật Bản và nhân sự Công ty ĐHĐ tại dự án phục hồi hệ thống điện Đa Nhim (tháng 5/2006).

Ngày 8/8/2006, dự án phục hồi hệ thống điện Đa Nhim hoàn thành toàn bộ, Thủy điện Đa Nhim được khoác lên mình một chiếc áo mới đẹp đẽ hơn, hiện đại hơn. Hệ thống thiết bị đèn điện tử, khuếch đại từ đã lỗi thời được thay thế bằng thiết bị PLC (Programmable Logic Controller) hoạt động ổn định, độ khả dụng cao được điều khiển bằng máy tính. Bên cạnh đó, hệ thống thu thập số liệu thủy văn với 7 trạm đo mưa, 4 trạm đo mực nước và 4 trạm cảnh báo lũ được được lắp đặt trên lưu vực hồ chứa giúp cho công tác dự báo lưu lượng về hồ chính xác hơn, đảm bảo an toàn cho người dân ở khu vực hạ du hồ Đơn Dương.

Thông qua dự án phục hồi hệ thống điện Đa Nhim, nguồn vốn vay từ JICA đã được phía Việt Nam sử dụng hiệu quả, nâng cao độ tin cậy các tổ máy của Thủy điện Đa Nhim.

Dự án mở rộng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim - Mối quan hệ thăng hoa và phát triển:

Hồ Đơn Dương thuộc công trình Thủy điện Đa Nhim có tiềm năng thủy điện to lớn. Hồ chứa có lưu vực rộng 775 km2 trải dài từ huyện Lạc Dương đến huyện Đơn Dương. Với diện tích lưu vực rộng, dung tích 165 triệu m3 của hồ Đơn Dương khá nhỏ đối với nguồn nước dồi dào cung cấp bởi hai con sông Đa Nhim và Krong-Klet.

Với cột áp 800 mét, Thủy điện Đa Nhim được đánh giá là một trong những công trình thủy điện hiệu quả nhất nước ta, với suất tiêu hao chỉ 0,56 m3/kWh. Trong nhiều năm qua, Thủy điện Đa Nhim được vận hành như một nhà máy chạy nền trên biểu đồ phụ tải, thời gian vận hành trung bình từ 6.000 đến 8.000 giờ, có năm hơn 8.000 giờ.

Nhưng việc khai thác cao trong nhiều năm liền cũng ảnh hưởng đến tuổi thọ thiết bị của Đa Nhim. Một bài toán đặt ra là: Làm sao tận dụng hiệu quả hơn nữa tiềm năng thủy điện của hồ Đơn Dương, đồng thời kéo dài tuổi thọ các tổ máy của Thủy điện Đa Nhim hiện hữu?

Từ năm 2012, Công ty Cổ phần Thủy điện Đa Nhim - Hàm Thuận - Đa Mi (ĐHĐ) đã được EVN giao nhiệm vụ xúc tiến với JICA nghiên cứu đầu tư dự án mở rộng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim với công suất 80 MW, nâng tổng công của của Nhà máy lên 240 MW. Sau khi trở thành Công ty con của Tổng công ty Phát điện 1 (theo Quyết định số 3023/QĐ-BCT ngày 1/6/2012 của Bộ Công Thương), Công ty ĐHĐ tiếp tục nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ và sự chỉ đạo kịp thời của Tổng công ty Phát điện 1 trong suốt quá trình triển khai dự án.

Ông Tsuno Motonori - Trưởng đại diện JICA Việt Nam (Nhiệm kỳ 2008 - 2013), người khởi xướng tài trợ nguồn vốn ODA của Nhật Bản thực hiện dự án mở rộng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim.

Báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án do Công ty Cổ phần Tư vấn Xây dựng Điện 2 (PECC2) lập và được phê duyệt (vào tháng 9/2013) với sự hỗ trợ về kỹ thuật của các chuyên gia JICA. Hiệp định vay vốn giữa hai chính phủ được ký kết (ngày 28/2/2014).

Dự án mở rộng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim đã khởi công xây dựng (ngày 15/12/2015) và đưa vào vận hành (ngày 25/12/2018).

Suốt thời gian thi công dự án, trên công trường luôn có sự đồng hành của các chuyên gia tư vấn người Nhật Bản và Việt Nam của liên danh Nippon Koei - PECC3 - Nippon Koei Vietnam; các nhà thầu Việt Nam và Ấn Độ; nhân sự của JICA đi kiểm tra công trường; và nhân sự của Công ty ĐHĐ đang thực hiện công tác quản lý dự án.

Dự án mở rộng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim hoàn thành và đưa vào sử dụng đã tận dụng có hiệu quả nguồn nước từ hồ Đơn Dương, tạo thêm nguồn điện xanh, sạch cho hệ thống điện quốc gia, góp phần đáp ứng công suất của hệ thống.

Nhà máy Thủy điện Đa Nhim.

Khởi đầu từ những năm 1960, sự hợp tác giữa hai nước Việt Nam - Nhật Bản đã tạo nên một Thủy điện Đa Nhim hiệu quả, đậm tính nhân văn. Mỗi giọt nước của Thủy điện Đa Nhim ngày càng trở nên quý giá hơn, mang lại cuộc sống ấm no, thịnh vượng cho người dân Ninh Thuận quanh năm nắng gió.

Ngày nay, dọc theo hệ thống kênh mương thủy lợi trên địa bàn huyện Ninh Sơn do người Nhật xây (từ những năm 1960) mà người dân địa phương trìu mến gọi là “mương Nhật”, hay dọc dòng sông Dinh (sông Cái) ngang qua thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, nho đã xanh tươi, táo đã ngút ngàn; từng đàn bò, dê, cừu nhởn nhơ gặm cỏ vẽ nên bức tranh về cuộc sống thanh bình, ấm no của người dân.

Qua 60 năm, từ vùng đất bán hoang mạc năm xưa, đồng bằng Ninh Thuận đã hoàn toàn thay đổi và đang khoác lên mình chiếc áo xanh trù phú. Riêng đối với mối quan hệ Việt Nam - Nhật Bản, công trình Thủy điện Đa Nhim chính là một trong những nhịp cầu kết nối để mối quan hệ giữa hai nước ngày càng bền chặt hơn.

Đối với chúng tôi, những thế hệ đi sau may mắn được tham gia dự án phục hồi hệ thống điện Đa Nhim và dự án mở rộng Nhà máy Thủy điện Đa Nhim, ngoài sự phát triển về chuyên môn nghiệp vụ, chúng tôi còn có thêm nhiều người bạn mới đến từ đất nước mặt trời mọc. Tình bạn đó đang nảy nở và ngát thơm như hương lúa mới trên những cánh đồng đã trở nên trù phú ở Ninh Thuận./.

NGUYỄN NGỌC TUẤN

Nguồn:

1. Design report on Da Nhim Hydroelectric Project năm 1962 của Công ty TNHH Nippon Koei.

2. Da Nhim Completion Report on Da Nhim Hydroelectric Project năm 1965 của Công ty TNHH Nippon Koei.

3. Da Nhim Power System Rehabilitation Project - Completion Project Report năm 2007 của Công ty TNHH Nippon Koei.

4. Da Nhim Completion Report on Da Nhim Hydropower Plant Expansion Project năm 2023 của Công ty ĐHĐ.

5. Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án mở rộng nhà máy thủy điện Đa Nhim năm 2013 của PECC2.

6. https://lamdong.gov.vn/sites/book/kyyeu/timhieusongdongnai.htm