Vì sao cần sửa đổi Nghị định 72 về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân?

Chậm trễ trong đầu tư nguồn điện khí/LNG - Cần thống nhất các cơ chế còn khác biệt Theo Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, công suất đặt điện khí dùng nguồn khí trong nước sẽ tăng từ 7 GW hiện nay, lên 16 GW vào năm 2030; còn nguồn điện sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) nhập khẩu sẽ tăng từ 0,8 GW, lên 22,5 GW. Hiện tại đã bước sang nửa cuối của năm 2025, nhưng mới chỉ nhìn thấy 2 dự án Nhiệt điện LNG Nhơn Trạch 3-4 là có khả năng hoàn thành đúng thời hạn và dự án Nhiệt điện Ô Môn 4 (sử dụng khí Lô B) vừa được khởi công; các dự án điện khí khác còn đang ở các giai đoạn khác nhau, chưa biết lúc nào mới đủ điều kiện thi công... Đề cập đến nội dung này, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam có bài viết phản biện, phân tích nguyên nhân chậm trễ và gợi mở một số giải pháp thúc đẩy tiến độ nguồn điện khí ở nước ta trong thời gian sắp tới.

Sự cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2025:

Giá bán lẻ điện cần điều chỉnh kịp thời cho đơn vị điện lực trong việc thu hồi đủ chi phí, góp phần bảo toàn và phát triển vốn kinh doanh của doanh nghiệp, do đó việc xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2025/NĐ-CP (Nghị định 72) để tiếp tục hoàn thiện quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân là cần thiết.

Kể từ khi Nghị định 72 ban hành, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã triển khai xây dựng, tính toán và điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân hằng năm theo đúng quy định. Nghị định đã mang lại nhiều điểm tích cực về minh bạch, thuận tiện, tháo gỡ được các vướng mắc, giúp việc điều chỉnh giá điện kịp thời và linh hoạt hơn trước.

Tuy nhiên, qua thực tế triển khai thực hiện vẫn còn một số nội dung cần được xem xét, điều chỉnh để đảm bảo nguyên tắc tính đúng, tính đủ các chi phí hợp lý, hợp lệ trong quá trình xác định và điều chỉnh kịp thời giá bán lẻ điện.

Do đó, EVN kiến nghị Nghị định 72 cần được sửa đổi, bổ sung để cho phép thu hồi khoản chi phí phục vụ trực tiếp cho việc sản xuất, cung ứng điện chưa được tính toán, bù đắp đầy đủ trong giá bán lẻ điện bình quân trước đây (trên cơ sở kết quả công bố chi phí sản xuất, kinh doanh điện, hoặc báo cáo tài chính kiểm toán hàng năm).

Vì sao kiến nghị bổ sung Nghị định 72?

Theo báo cáo tài chính của EVN: Riêng năm 2024 lỗ lũy kế 45.374 tỷ đồng, giảm 10% so với năm trước. Khoản lỗ lũy kế của EVN hình thành trong giai đoạn 2022-2023, với mức lỗ lần lượt 26.498 tỷ đồng và 23.529 tỷ đồng. Tổng cộng lỗ lũy kế 2 năm 2022-2023 là 50.027 tỷ đồng.

Tại thời điểm 31/12/2024, tổng tài sản của EVN đạt hơn 675.872 tỷ đồng, giảm hơn 26.889 tỷ đồng so với đầu năm. Đáng chú ý, lượng tiền mặt và tiền gửi của EVN đạt mức hơn 91.294 tỷ đồng. Số tiền gửi ngân hàng trong năm của EVN vừa qua cũng đã mang về cho Tập đoàn hơn 2.000 tỷ đồng tiền lãi. Nợ vay tài chính của EVN tính đến hết năm ngoái ở mức hơn 369.075 tỷ đồng (trong đó vay và nợ thuê tài chính dài hạn chiếm hơn 87%).

Trong năm 2024, EVN đã điều chỉnh tăng giá điện vào ngày 11/10/2024 với mức tăng 4,8%. Trong năm 2024, EVN ghi nhận doanh thu 479.835 tỷ đồng, còn giá vốn 470.910 tỷ đồng và đã có lợi nhuận gộp dương là 8.925 tỷ đồng so với cùng kỳ (âm 27.707 tỷ đồng). Kết quả, công ty mẹ - EVN đã báo lãi sau thuế 5.237 tỷ đồng trong năm 2024.

Như vậy, sau khi điều chỉnh giá bán điện, lợi nhuận gộp từ hoạt động bán điện của EVN (tuy đã cải thiện đáng kể), nhưng lỗ lũy kế đến cuối năm 2024 vẫn còn 44.790 tỷ đồng.

Vì vậy, nếu không có cách nào bù khoản lỗ này, vốn đầu tư Nhà nước tại EVN sẽ giảm và khả năng không bảo toàn được vốn đầu tư của Nhà nước tại doanh nghiệp. Khi hoạt động sản xuất, kinh doanh bị lỗ, EVN (ngoài việc không còn vốn để tái đầu tư), thì khả năng vay vốn từ các ngân hàng thương mại để đầu tư nguồn, lưới điện mới càng hạn chế, từ đó có thể dẫn đến nguy cơ mất an ninh cung cấp điện.

Đưa khoản lỗ này vào giá điện có hợp lý?

Tại Mục a, Khoản 2, Điều 51 Luật Điện lực 2024 quy định điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân như sau: “Giá bán lẻ điện được phản ánh và điều chỉnh kịp thời theo biến động thực tế của thông số đầu vào, bù đắp chi phí hợp lý, hợp lệ với lợi nhuận hợp lý để bảo toàn, phát triển vốn kinh doanh của doanh nghiệp phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của từng thời kỳ và cấp độ thị trường điện cạnh tranh”.

Thực tế hiện nay, giá bán điện vẫn còn mang màu sắc “bao cấp”, “bù chéo” và các hộ nghèo, hộ chính sách xã hội vẫn tiếp tục được hỗ trợ theo quy định tại Quyết định số 28/2014/QĐ-TTg ngày 7/4/2014 của Thủ tướng Chính phủ. Trong những năm gần đây, nhất là giai đoạn 2022-2023, chi phí sản xuất điện tăng rất cao, các điều kiện đầu vào (như vốn, tỷ giá hối đoái, giá các dạng năng lượng khác…) đều tăng cao.

Vì vậy, việc xử lý dòng tiền thâm hụt do giá gây ra theo hướng phân bổ dần vào giá điện là không trái với nguyên tắc hình thành giá điện, không mâu thuẫn với Luật Điện lực và không trái với Khoản 7, Điều 4, Luật Giá năm 2023 quy định: “Yếu tố hình thành giá bao gồm toàn bộ giá thành thực tế, lợi nhuận (nếu có), hoặc khoản lỗ (nếu có) và các nghĩa vụ tài chính theo quy định của pháp luật”.

Tuy nhiên, để tạo được sự đồng thuận trong xã hội, ngành điện cần giải trình rõ bằng số liệu trung thực, chính xác các khoản lỗ do nguyên nhân khách quan (Nhà nước định giá bán điện thấp hơn chi phí đã tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ), hay do công tác quản trị còn yếu khi tính cả các chi phí không hợp lý, hợp lệ vào giá. Trên cơ sở báo cáo của EVN, trách nhiệm của Kiểm toán Nhà nước cần làm rõ, xác minh các số liệu về kết quả sản xuất, kinh doanh, báo cáo tài chính và kiểm tra việc hạch toán kế toán để loại các nội dung (thu - chi) không đúng ra khỏi kết quả kiểm toán.

Cùng với đó là kiểm soát các chi phí được tính vào giá điện. Các chi phí được tính vào giá phải bảo đảm tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ theo quy định không (phải có hóa đơn chứng từ, có định mức kinh tế - kỹ thuật), qua đó, người tiêu dùng điện sẽ hiểu được nguyên nhân vì sao cần phải điều chỉnh giá điện.

Ngoài ra, truyền thông chính sách, quan trọng nhất là sự minh bạch, công khai cần được thực hiện thường xuyên để khách hàng sử dụng điện có thể dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ câu chuyện về giá điện.

Cần đẩy nhanh đẩy nhanh lộ trình thực hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh:

Việc sửa Nghị định 72 theo nguyên tắc tính đúng, tính đủ các chi phí hợp lý, hợp lệ vào giá để không xảy ra các trường hợp mất cân đối dòng tiền là một bước giải quyết cơ bản vấn đề cân đối tài chính của EVN. Mặt khác, cần đẩy nhanh lộ trình thực hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh như Luật Điện lực 2024 đã ban hành nhằm chấm dứt tình trạng “đầu vào là giá mua điện theo cơ chế thị trường”, nhưng “đầu ra là giá bán điện lại theo quy định của Chính phủ”.

Khi giá điện theo cơ chế thị trường sẽ đảm bảo ngành điện kinh doanh có lãi, từ đó đảm bảo dòng vốn Nhà nước tại doanh nghiệp ổn định và có đủ nguồn vốn để tái đầu tư. Giá điện phải đảm bảo được khâu sản xuất điện, còn phần hỗ trợ của Nhà nước cho các đối tượng yếu thế trong xã hội cần tách riêng vào phần an sinh xã hội, chứ không thể hạch toán vào giá điện như hiện nay. Bởi “bao cấp” sẽ làm hỏng cơ chế thị trường và đã đến lúc chúng ta phải thực hiện nguyên tắc thị trường để hạch toán, tính toán giá điện “đúng, đủ”.

Tại Khoản 12 Điều 5 Luật Điện lực 2024 nêu “lộ trình giảm bù chéo giá điện” và “lộ trình cơ cấu biểu giá điện bán lẻ điện, bao gồm giá bán lẻ điện có nhiều thành phần mà trong đó tối thiểu 02 thành phần như giá công suất, giá điện năng, giá cố định, giá biến đổi, hoặc thành phần giá khác (nếu có) được áp dụng cho các nhóm khách hàng khi điều kiện kỹ thuật cho phép; cơ chế giá điện phù hợp cho các nhóm khách hàng sử dụng điện”.

Khi giá điện hợp lý sẽ thu hút được các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển nguồn và lưới điện.

Lời kết:

Trong bối cảnh kinh tế và giá nhiên liệu biến động tăng cao, việc điều chỉnh giá điện là một trong những lựa chọn tất yếu để tháo gỡ khó khăn của ngành điện nói chung và EVN nói riêng.

Khi chưa vận hành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, thì việc mỗi lần tăng giá điện cần phải thực hiện nghiêm chỉnh theo “Nghị định quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân” của Chính phủ.

Tại Mục b, Khoản 2, Điều 51 Luật Điện lực 2024 quy định điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân như sau: “Khi thị trường bán lẻ điện vận hành, giá bán lẻ điện thực hiện theo cơ chế thị trường”. Với quy định này, người tiêu dùng sẽ được phép lựa chọn đơn vị bán lẻ điện có giá hợp lý nhất, phục vụ tốt nhất.

Trong thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, đơn vị bán lẻ điện và khách hàng sử dụng điện sẽ thỏa thuận, thống nhất về giá điện, Nhà nước chỉ quy định về biểu giá điện đối với các đối tượng khách hàng không tham gia mua điện trên thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Đơn vị quản lý lưới phân phối điện sẽ đóng vai trò đơn vị cung cấp dịch vụ lưới điện cho các bên tham gia thị trường (bán lẻ, khách hàng sử dụng điện).

Có thể, khi vận hành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, giá điện sẽ tăng, hoặc giảm (chứ chưa thể khẳng định rẻ, hay đắt), nhưng khách hàng sử dụng điện có sự lựa chọn nguồn cung và EVN sẽ không bị khoác cho cái áo “độc quyền” nữa.

Vì vậy, đây là thời điểm tốt nhất để Việt Nam thực hiện lộ trình tiến tới giá bán điện theo cơ chế thị trường./.

TS. NGUYỄN HUY HOẠCH - HỘI ĐỒNG KHOA HỌC TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Tài liệu tham khảo:

1. Nghị định quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân số 72/2025/NĐ-CP ngày 28/3/2025.

2. Luật Điện lực 2024 số 61/2024/QH15 ngày 30 tháng 11 năm 2024.

3. Luật Gía số 16/2023/QH15 ngày 19 tháng 6 năm 2023.

4. TS. Nguyễn Huy Hoạch: Giá điện Việt Nam ở mức nào là hợp lý? NangluongVietNam online 07:45 | 13/11/2023