Hệ thống lưu trữ năng lượng pin ‘van điều áp’ - Chiến lược cho lưới điện miền Nam

Dự thảo về giá dịch vụ phát điện của hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin ở Việt Nam Bộ Công Thương đang xây dựng dự thảo Thông tư quy định về giá dịch vụ phát điện của hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (Battery Energy Storage System - BESS); nội dung chính của hợp đồng mua bán điện.

Ngày 20/8/2025, thay mặt Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị Quyết số 70-NQ/TW về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030 tầm nhìn đến 2045.

Nghị quyết nêu ra nhiều nhóm nhiệm vụ, giải pháp cụ thể nhằm đảm bảo, thúc đẩy phát triển năng lượng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đáng chú ý, Nghị quyết yêu cầu về tăng cường dự trữ năng lượng chiến lược, lưu trữ năng lượng “Xây dựng và triển khai chiến lược dự trữ năng lượng quốc gia; chiến lược quản lý, sử dụng, dự trữ và bảo vệ khoáng sản chiến lược phục vụ phát triển năng lượng”. Đây là nội dung rất phù hợp và khai mở hướng đi đúng đắn, hợp lý cho ngành điện trong giai đoạn hiện nay.

Bước ngoặt “từ nghiên cứu, đến mệnh lệnh hành động”:

Về bản chất, BESS là một “hồ chứa điện” thông minh của kỷ nguyên năng lượng tái tạo, hoạt động theo nguyên lý tích điện vào lúc hệ thống dư thừa và trả điện ra khi nhu cầu tăng cao. Hoạt động như một dàn nhạc, “trái tim” của hệ thống là các khối pin lithium-ion, được điều khiển bởi “bộ não” là bộ biến đổi hai chiều.

Trong khi đó, hệ thống quản lý pin (BMS) đóng vai trò “người vệ sĩ” canh giữ an toàn cho từng cell pin, hệ thống quản lý năng lượng (EMS) tựa như một “nhạc trưởng”, ra quyết định nạp - xả dựa trên tín hiệu của lưới điện. Nhờ khả năng phản ứng tức thời, BESS làm mịn sự biến thiên của năng lượng tái tạo, hãm đỉnh phụ tải và tăng cường độ ổn định cho toàn hệ thống.

Sự thay đổi mang tính “bước ngoặt” đến vào giữa tháng 8/2025, khi Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) chính thức giao chỉ tiêu đầu tư BESS trên lưới phân phối, yêu cầu phải hoàn thành để đảm bảo cung ứng điện ngay từ năm 2026. Lần đầu tiên, một hạn mức công suất rõ ràng được phân bổ, trong đó EVNSPC nhận nhiệm vụ triển khai 200 MW với dung lượng tối thiểu 2 giờ.

Chiến lược “đặt pin” vào đúng điểm nghẽn:

Giờ đây, khi bài toán cấp điện cho phụ tải đỉnh trở nên cấp bách, EVNSPC đang nhanh chóng định hình chiến lược triển khai mô hình BESS để đáp ứng mục tiêu năm 2026. Hai phương án chính đang được đặt lên bàn cân.

Một là “Phương án phân tán”: Sẽ lắp đặt các cụm BESS quy mô khoảng 10 MW/2h bám theo các trạm biến áp 110/22 kV hiện hữu. Cách tiếp cận này giúp chặn các đợt quá tải ngắn hạn tại những tọa độ quan trọng như: Nam Phú Quốc (An Giang); Thạnh Hóa, Thủ Thừa, Cần Đước (Tây Ninh); Hồng Dân (Cà Mau).

Hai là “Phương án tập trung”: Sẽ xây dựng các cụm BESS lớn quy mô 50 MW/2h tại những nút nghẽn rộng, hoặc khu vực có tỷ trọng năng lượng tái tạo cao cần một “bể đệm” quy mô. Các địa điểm tiềm năng cho phương án này bao gồm: Thạnh Hóa, Thủ Thừa, và Bình Đại (Vĩnh Long). Quyết định cuối cùng sẽ dựa trên mô hình tối ưu tổng thể do EVN phối hợp cùng đơn vị vận hành hệ thống tính toán.

Về nguồn lực, BESS không chỉ là bài toán công nghệ, mà còn là bài toán về đất đai và tài chính. Một cụm 50 MW/2h đòi hỏi quỹ đất gần 6.000 m², trong khi cụm 10 MW/2h chỉ cần khoảng 940 m² (nếu tận dụng trạm hiện hữu). Tham chiếu theo một dự án tương tự tại Hà Nội, tổng mức đầu tư cho mục tiêu 200 MW/2h của EVNSPC được ước tính sơ bộ khoảng 2.574 tỷ đồng.

Tiên phong nắm bắt cơ hội:

Trước khi bước vào giai đoạn triển khai quy mô lớn, EVNSPC đã có những bước đệm cần thiết qua việc thí điểm các mô hình microgrid tích hợp BESS tại Đặc khu Phú Quý và Đặc khu Côn Đảo. Những kinh nghiệm vận hành thực tế này, kết hợp với các nền tảng về yêu cầu kỹ thuật đã được chuẩn hóa, chính là cơ sở vững chắc cho lần ra quân này.

Bài toán giờ đây đã có một khung hành động rõ ràng, EVNSPC sẽ giao nhiệm vụ cho Công ty Tư vấn Điện miền Nam thực hiện khảo sát để lập đề án, so sánh các phương án và lượng hóa lợi ích toàn diện của dự án theo kế hoạch đặt ra.

Từ một công nghệ được nghiên cứu thận trọng, BESS đã trở thành mệnh lệnh hành động, phù hợp với Nghị quyết 70 mà Bộ chính trị vừa ban hành: “Phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng phù hợp với tỉ lệ năng lượng tái tạo ngày càng cao hơn để nâng cao độ tin cậy và sự ổn định của hệ thống điện. Đầu tư xây dựng các hệ thống pin lưu trữ quy mô lớn và các loại hình lưu trữ năng lượng tiên tiến khác”.

Với EVNSPC, đây là cơ hội vàng để tiên phong làm chủ một công nghệ trụ cột của tương lai, giải quyết các bài toán vận hành cố hữu và đảm bảo an ninh năng lượng cho khu vực kinh tế năng động nhất cả nước, qua đó trở thành hình mẫu về ứng dụng lưu trữ năng lượng cho cả nước.

Giai đoạn 2018-2019, mặc dù Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0) đã sớm đề xuất thí điểm BESS tại các điểm nóng (như Ninh Sơn, Sông Bình, Mũi Né) để giải tỏa năng lượng tái tạo, nhưng bài toán kinh tế là một rào cản quá lớn. Các tính toán của EVNSPC vào năm 2019 cho thấy suất đầu tư còn rất cao, xấp xỉ 1.267 tỷ đồng cho cấu hình 20 MW/5h. Do chưa có cơ chế doanh thu cho các dịch vụ phụ trợ, EVN đã kết luận việc triển khai BESS là chưa khả thi về tài chính và kiến nghị tạm hoãn. Nghị quyết 70 của Bộ chính trị vừa ban hành là bước đột phá tháo gỡ điểm nghẽn bấy lâu mà ngành điện đang gặp phải./.

ĐỨC DUY - LÊ TÁM