Chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện - Dưới góc nhìn năng lượng và môi trường

Các tiêu chí nâng cao để đánh giá nguồn năng lượng tái tạo biến đổi cho lập kế hoạch, quy hoạch điện ở Việt Nam Nghiên cứu dưới đây của chuyên gia Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam thảo luận về những hạn chế của Chi phí điện năng quy dẫn (LCOE) khi đánh giá các nguồn năng lượng tái tạo biến đổi (VRE), đề xuất nhiều tiêu chí thay thế để cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về chi phí và giá trị của chúng. Các tiêu chí được giới thiệu bao gồm: (1) Chi phí điện năng tránh được quy dẫn (LACE) - đánh giá giá trị kinh tế mà một nguồn điện mang lại bằng cách tránh chi phí phát điện từ các nguồn khác; (2) Chi phí điện năng quy dẫn điều chỉnh theo giá trị (VALCOE) - kết hợp giá trị năng lượng, công suất và tính linh hoạt; (3) Chi phí điện năng quy dẫn hệ thống (SLCOE) - bao gồm tất cả các chi phí tích hợp VRE vào lưới điện. Ngoài ra, (4) giới thiệu Chi phí quy dẫn lưu trữ (LCOS) để đánh giá các công nghệ lưu trữ năng lượng, cũng như các tiêu chí bổ sung như Đường cong chi phí giảm phát biên (MACC) và Chi phí giảm phát carbon quy dẫn (LCCA). Mục tiêu là cung cấp các công cụ tốt hơn cho việc lập kế hoạch và phát triển hệ thống điện với tỷ lệ VRE cao, như trường hợp của Việt Nam.

Sự cần thiết phải chuyển đổi xe xăng sang xe máy chạy điện:

Một trong những nguyên nhân chính gây ra khí thải carbon dioxide (CO2) là sự phụ thuộc của ngành vận tải vào nhiên liệu hóa thạch, tạo ra những tác động đáng kể đến cả biến đổi khí hậu toàn cầu và các hiện tượng thời tiết cực đoan. Số lượng ô tô, xe máy chạy xăng ngày càng tăng trên đường đang thúc đẩy nhu cầu về nhiên liệu hóa thạch, dự kiến sẽ tiếp tục tăng vào năm tới.

Nghiên cứu cho thấy, chuyển đổi xe xăng sang xe điện mang lại nhiều lợi thế cho cả con người lẫn môi trường. Trước tiên, nó là một giải pháp để có thể giảm nhập khẩu nhiên liệu và hỗ trợ chương trình giảm thiểu biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính (GHG). Xe máy điện không có khí thải từ ống xả, giảm thiểu các chất ô nhiễm không khí như CO2, CO, nitơ oxit và bụi mịn, đồng thời giảm ô nhiễm tiếng ồn. Nếu sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo để sạc, lợi ích môi trường của chúng còn được mở rộng hơn nữa, hỗ trợ các mục tiêu khí hậu toàn cầu và cải thiện chất lượng không khí đô thị.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Tuần hoàn Indonesia: Tổng số xe máy ở Indonesia vào cuối năm 2022 ước tính đạt 125,3 triệu, mức tăng đều đặn hàng năm kể từ năm 2012, thêm 48,9 triệu chiếc, tương đương với mức tăng trưởng 64%. Ngành giao thông vận tải đóng góp khoảng 27% lượng khí nhà kính (GHG), trong đó khoảng 90% đến từ phân ngành vận tải đường bộ. Hoàn cảnh hiện tại đòi hỏi quốc gia này phải thúc đẩy đổi mới và triển khai các chiến lược giảm phát thải carbon trong ngành giao thông vận tải đường bộ, nhằm đẩy nhanh việc đạt được các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính.

Đứng trước sự cấp bách này, Indonesia đã đặt mục tiêu vào chương trình chuyển đổi 50.000 xe máy thông thường thành xe máy điện vào năm 2023. Sau đó, mục tiêu đã được nâng lên 150.000 chiếc vào năm 2024. Để tăng tốc chương trình chuyển đổi, quỹ trợ cấp chuyển đổi từ 340-620 USD đã được phân bổ cho mỗi chiếc xe điện (EV).

Xe máy điện là một lựa chọn giao thông mới nổi, mang đến tiềm năng to lớn cho giao thông xanh và bền vững. Nhận thức được điều này, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 về một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách bảo vệ môi trường, cải thiện chất lượng không khí, nghiên cứu cơ chế hỗ trợ thu đổi xe máy sử dụng xăng, dầu của người dân sống trong Vành đai 1 - Thành phố Hà Nội, trước khi thành phố thực hiện cấm hoàn toàn phương tiện dùng nhiên liệu hóa thạch.

Chỉ thị 20/CT-TTg, yêu cầu các thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh… triển khai lộ trình cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong khu vực từ năm 2028 và toàn thành phố vào năm 2030. Tại Hà Nội, Chính phủ yêu cầu Thành phố ban hành chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất phương tiện sạch, hỗ trợ người dân chuyển đổi phương tiện trước 30/9/2025, đồng thời nghiên cứu tăng lệ phí trước bạ, đăng ký, biển số và phí trông giữ xe chạy xăng từ quý 3/2025. Hà Nội hiện đang nghiên cứu cơ chế hỗ trợ thu đổi khoảng 450.000 xe máy sử dụng xăng, dầu của người dân sống trong khu vực Vành đai 1, trước khi thực hiện cấm hoàn toàn phương tiện dùng nhiên liệu hóa thạch này trong khu vực này từ tháng 7/2026.

Một số lợi thế của xe máy điện trong giao thông xanh:

1. Xe máy điện có lượng khí thải carbon thấp hơn:

Một trong những điểm hấp dẫn lớn nhất của xe máy điện (gọi tắt EV) là tối thiểu lượng khí thải carbon. Xe EV không phát thải khí thải qua ống xả - nghĩa là chúng không trực tiếp thải ra bất kỳ khí nhà kính, hoặc chất gây ô nhiễm không khí nào khi vận hành. Điện năng được sử dụng để sạc xe máy có thể đến từ nhiên liệu hóa thạch, nhưng ngay cả trong những trường hợp đó, xe EV vẫn có lượng khí thải carbon thấp hơn so với các loại xe chạy bằng xăng.

Theo nghiên cứu của Liên minh các Nhà khoa học quan tâm (UCS) của Hoa Kỳ: Xe EV chỉ thải ra khoảng 1/3 lượng khí thải so với xe máy chạy bằng xăng tương đương - nếu sạc từ lưới điện Hoa Kỳ (59% sản lượng điện từ nhiên liệu hóa thạch). Khi lưới điện chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, lợi ích khí hậu của xe máy điện sẽ ngày càng tăng.

2. Giúp giải quyết ô nhiễm không khí đô thị:

Ô nhiễm không khí là một vấn đề lớn ở nhiều quốc gia, thành phố đông dân như Ấn Độ, Trung Quốc trong đó khí thải từ giao thông là một trong những tác nhân chính. Xe EV có thể giúp giải quyết ô nhiễm không khí đô thị, vì chúng không thải ra bất kỳ chất gây ô nhiễm nào từ ống xả như nitơ oxit, bụi, hoặc các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi. Việc chuyển đổi từ xe máy chạy bằng xăng sang EV, đặc biệt là đối với việc đi lại hàng ngày trong đô thị, có thể trực tiếp cải thiện chất lượng không khí địa phương và sức khỏe cộng đồng.

3. Giảm ô nhiễm tiếng ồn cho các đô thị:

Ngoài ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn cũng đang hoành hành ở nhiều thành phố lớn. Tiếng động cơ ầm ầm và tiếng còi xe inh ỏi của xe máy thông thường tạo ra một môi trường sống khó chịu. Xe EV vận hành gần như im lặng, giúp giảm đáng kể lượng khí thải gây ô nhiễm. Ở tốc độ thấp, xe EV gần như không phát ra tiếng ồn. Điều này cho phép di chuyển trong thành phố yên tĩnh, thư giãn hơn. Với ít phương tiện gây ồn ào hơn trên đường, các thành phố có thể trở nên đáng sống hơn và thân thiện hơn với người đi bộ.

4. Giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch:

Xe EV chạy hoàn toàn bằng điện, không cần xăng, hoặc dầu diesel. Điều này làm giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu (nếu sạc bằng năng lượng tái tạo) và giảm thiểu rủi ro biến động giá dầu. Việc sử dụng xe máy điện rộng rãi có thể cải thiện an ninh năng lượng và bảo vệ người tiêu dùng khỏi những cú sốc giá nhiên liệu.

Trên thực tế, chi phí vận hành xe EV ước tính rẻ hơn so với xe máy chạy xăng. Với việc năng lượng mặt trời đang trở nên phổ biến hơn, xe máy điện có thể được cung cấp năng lượng bền vững bằng cách chuyển sang sử dụng điện mặt trời.

5. Chi phí vận hành và bảo dưỡng thấp:

Xe EV có ít bộ phận chuyển động hơn nhiều so với xe máy động cơ đốt trong. Chúng không yêu cầu thay dầu, lọc gió hay điều chỉnh chế hòa khí thường xuyên. Hệ thống phanh tái tạo cũng giảm thiểu mài mòn má phanh (sử dụng động cơ điện tạo lực phanh, đồng thời chuyển động năng từ xe để sạc pin). Nhìn chung, EV ít cần bảo dưỡng hơn khoảng 40%, giúp giảm chi phí cho người tiêu dùng. Điện cũng là một loại “nhiên liệu” rẻ hơn so với xăng, hoặc dầu diesel. Chi phí vận hành thấp hơn giúp EV có giá cả phải chăng hơn trong suốt vòng đời sở hữu, trừ khi hỏng pin.

6. Mô-men xoắn tức thì giúp lái xe tuyệt vời:

Động cơ điện cung cấp mô-men xoắn tức thì - nghĩa là khả năng tăng tốc và tăng tốc nhanh chóng. Xe EV có thể tăng tốc từ 0 đến 60 km/h chỉ trong vài giây, vượt trội hơn hầu hết các xe máy chạy xăng. Phản ứng chân ga mượt mà giúp tăng cường khả năng xử lý và kiểm soát.

Những chiếc xe máy điện hàng đầu như Ultraviolette F77 Mach 2 có thể đạt tốc độ cao 155 km/h và tăng tốc từ 0-60 km/h chỉ trong 2,9 giây. Nhiều xe máy điện cũng được trang bị các chế độ lái khác nhau để phù hợp với nhu cầu, từ việc đi lại hàng ngày đến những chuyến đi chơi cuối tuần. Trải nghiệm lái xe trên xe máy điện có thể vượt trội hơn so với các phiên bản chạy xăng.

7. An toàn được cải thiện với các hệ thống hỗ trợ tiên tiến:

Xe EV hiện đại được tích hợp các công nghệ an toàn mới nhất như ABS, kiểm soát lực kéo và phanh tái tạo. Ví dụ, Ultraviolette F77 có hệ chống bó cứng phanh ABS hai bánh, kiểm soát ổn định thân xe chủ động, hỗ trợ giữ dốc và kiểm soát lực kéo 3 cấp độ.

Những hỗ trợ này cải thiện hiệu suất phanh, khả năng xử lý và độ ổn định, đặc biệt là khi vào cua, hoặc lái trên bề mặt ướt/trơn trượt. F77 cũng có 10 cấp độ phanh tái tạo để tối ưu hóa việc phục hồi năng lượng và tránh dừng đột ngột. Các tính năng an toàn này giúp giảm thiểu rủi ro và giúp xe máy điện dễ dàng tiếp cận.

8. Thiết thực cho cuộc sống đời thường:

Những chiếc xe máy điện đời đầu có phạm vi hoạt động và tốc độ tối đa hạn chế. Nhưng nhờ cải tiến về công nghệ pin và động cơ đã giúp chúng thiết thực hơn nhiều cho việc đi lại hàng ngày và sử dụng trong đô thị. Nhiều xe máy điện mới có thể đạt phạm vi hoạt động hơn 100 km chỉ với một lần sạc. (Ultraviolette F77 Mach 2 có phạm vi hoạt động lên đến 323 km).

Hỗ trợ sạc nhanh DC càng tăng thêm sự tiện lợi bằng cách cho phép sạc nhanh tại trạm sạc. Khi cơ sở hạ tầng sạc được mở rộng ở các thành phố, nỗi lo về phạm vi hoạt động đang giảm bớt. Xe máy điện có thể đáp ứng đáng tin cậy hầu hết nhu cầu giao thông đô thị hiện nay.

9. Đổi mới thúc đẩy cải tiến nhanh chóng:

Phân khúc xe hai bánh điện đã chứng kiến những đổi mới công nghệ vượt bậc trong những năm gần đây. Các công ty khởi nghiệp xe điện đang thúc đẩy thiết kế và hiệu suất sản phẩm. Mật độ năng lượng, công suất đầu ra và độ an toàn của pin đã được cải thiện đáng kể. Các công nghệ pin mới như LFP đang cải thiện phạm vi hoạt động và tuổi thọ. Các tính năng sản phẩm như pin có thể thay thế, sạc nhanh và các tính năng kết nối cũng đang nổi lên.

Các nhà sản xuất xe điện hàng đầu đang trang bị công nghệ hàng đầu phân khúc và mang lại hiệu suất vượt trội. Đầu tư gia tăng và cạnh tranh đang thúc đẩy những tiến bộ nhanh chóng khi các nhà sản xuất cạnh tranh để giành vị trí dẫn đầu về sản phẩm.

Nhờ tập trung vào đổi mới, xe máy điện đã vượt trội hơn xe máy xăng ở nhiều thông số. Với những cải tiến hơn nữa, chúng chắc chắn sẽ đánh bại xe máy xăng về hiệu suất, sự tiện lợi và chi phí. Động lực đổi mới này đang tạo nên một tương lai đầy hứa hẹn cho phương tiện di chuyển bằng điện.

Việt Nam cần làm gì để sớm đạt mục tiêu chuyển đổi xe máy chạy xăng sang xe điện?

Theo khảo sát mới đây cho thấy: Phần lớn người dân bày tỏ sự ủng hộ và nêu ra các giải pháp liên quan đến cấm xe máy xăng nói chung, cũng như cách chuyển đổi xe máy chạy xăng sang xe điện, vì nó có lợi cho con người và môi trường, đặc biệt là cho thế hệ con cháu chúng ta mai sau. Tuy nhiên, cũng có nhiều băn khoăn về cách thực hiện, cần có một lộ trình cụ thể, minh bạch và kèm theo các chính sách hỗ trợ thiết thực phương án phù hợp để hỗ trợ người dân chuyển đổi phương tiện.

Ngoài ra, Chính phủ cần đảm bảo được nguồn cung điện ổn định và hệ thống điện lưới đáp ứng được nhu cầu cao hơn, đảm bảo hệ thống trạm sạc rộng khắp, cũng như có chính sách với người mua mới và chuyển đổi xe điện để khuyến khích người dân mua xe điện. Cần đáp ứng nhiều thứ như trạm sạc nằm ở vị trí hợp lý, chi phí không được quá cao, không nên tập trung ở một chỗ, nhất là chung cư, nơi đông người.

Để đảm bảo xe điện thực sự là một giải pháp xanh và bền vững, cần phải có các biện pháp đồng bộ từ Chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng để giảm thiểu nguy cơ nhiễm độc chì và các kim loại nặng khác cho cuộc sống hằng ngày của người dân.

Với tư cách chuyên môn, Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội) cho rằng: Để sớm đạt mục tiêu Chính phủ, cần có chính sách đổi xe máy xăng sang xe điện cụ thể nhằm hỗ trợ người dân.

“Đơn cử, hỗ trợ cho các thủ tục đăng ký xe một cách nhanh gọn, tốt nhất là miễn phí. Thực hiện chương trình mua xe xăng đổi sang xe điện với mức giá chấp nhận được, hoặc thành lập sàn giao dịch để người dân có thể bán xe máy xăng cho người ở vùng khác có thể mua với giá phù hợp theo thị trường. Tránh việc người dân phải bán tống bán tháo tài sản có giá trị của mình” - TS. Nguyễn Xuân Quang - Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội) trong buổi trao đổi với Báo Lao Động mới đây cho hay./.

BBT TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM

Link tham khảo:

1. https://www.happyrunsports.com/blogs/electric-motorcycle/what-environmental-benefits-do-zero-emission-electric-motorcycles-provide?srsltid=AfmBOordpUq5yEUxfyz6epjtiIqSuLn0nMEiwSFkqBlPNGRK6gX113Qb

2. https://www.gjesm.net/article_714494_409eb6f5522b5ea4e2e194d1a72c804d.pdf

3. https://tuoitre.vn/cam-xe-may-xang-can-co-chinh-sach-chuyen-doi-sang-xe-dien-cho-nguoi-dan-20250715111556552.htm

4. https://laodong.vn/xe/som-co-chinh-sach-doi-xe-may-xang-sang-xe-dien-de-ho-tro-nguoi-dan-1540989.ldo