Phản biện

Thông tin từ Văn phòng Quốc hội cho biết: Kỳ họp thứ 10 - Quốc hội khóa XV sẽ khai mạc vào ngày 20/10/2025. Để giúp các đại biểu Quốc hội cập nhật một số thông tin tham khảo trong quá trình thảo luận, góp ý xây dựng dự án Luật, Nghị quyết của Quốc hội liên quan đến lĩnh vực điện lực, Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam vừa hoàn thiện Báo cáo về “Nhận diện rủi ro, thách thức và gợi ý giải pháp chính sách phát triển ngành điện của Việt Nam” - tháng 10/2025. Dưới đây là nội dung chính của Báo cáo [phần 1]. Rất mong nhận được sự chia sẻ của các đại biểu Quốc hội, nhà quản lý, chuyên gia và bạn đọc.

Từ tháng 10/2025, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) triển khai thí điểm mô hình giá điện 2 thành phần đối với nhóm khách hàng sử dụng điện trung bình trên 200.000 kWh/tháng (tính theo hóa đơn điện năng). Trong giai đoạn thí điểm này, EVN mới thực hiện tính toán mô phỏng và ghi nhận trên hóa đơn, chưa thu tiền theo cơ chế mới, nhằm mục tiêu phân tích mức độ biến động chi phí và phản ứng của người tiêu dùng. Bài viết dưới đây của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam phân tích cơ sở lý luận, đánh giá tác động, xác định nhóm đối tượng được lợi - bị ảnh hưởng, đồng thời đưa ra các khuyến nghị chính sách khi triển khai cơ chế giá điện 2 thành phần.

Trong những ngày qua, trên mạng xã hội, có ý kiến cho rằng: Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam (VINATOM) không thể vừa làm Tổ chức hỗ trợ kỹ thuật (TSO) cho cơ quan pháp quy hạt nhân, vừa hỗ trợ kỹ thuật cho chủ đầu tư/tổ chức vận hành. Trao đổi, làm rõ thêm nội dung này, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam đặt ra ba câu hỏi, với các phân tích, trả lời, kết luận dưới đây để chúng ta cùng tham khảo.

Công nghệ lò phản ứng hạt nhân thế hệ IV (Gen IV) hứa hẹn giải quyết đồng thời ba yêu cầu then chốt của thế kỷ XXI là an toàn, bền vững và hiệu quả kinh tế. Đây là xu thế tất yếu trong định hướng phát triển năng lượng toàn cầu, không chỉ phục vụ phát điện, mà còn mở ra khả năng ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp, y tế và bảo vệ môi trường... Từ nguồn tư liệu của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), Hiệp hội Hạt nhân Thế giới (WNA) và Diễn đàn Quốc tế Thế hệ IV (GIF), Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam sẽ phân tích các đặc điểm công nghệ Gen IV, vấn đề hợp tác quốc tế trong lộ trình phát triển điện hạt nhân bền vững, kèm theo một số đề xuất cho trường hợp của Việt Nam trong bài viết dưới đây. Rất mong nhận được sự chia sẻ của cơ quan quản lý nhà nước, chủ đầu tư, các chuyên gia và bạn đọc.

Bộ Công Thương đang xây dựng dự thảo “Thông tư quy định phương pháp xác định giá dịch vụ phát điện của nhà máy thủy điện tích năng; nội dung chính của hợp đồng mua bán điện”. Với dự thảo này, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam có một số đánh giá về mức độ phù hợp với thực tiễn phát triển thủy điện tích năng tại Việt Nam; khả năng khuyến khích đầu tư tư nhân; những điểm cần bổ sung, hoàn thiện; kèm theo các kiến nghị cụ thể trong bài viết dưới đây.

Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên vươn mình, với tầm nhìn đến 2045 trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao. Điện lực là một trong những ngành kinh tế thiết yếu, có vai trò cực kỳ quan trọng trong mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt của nhân dân. Để đáp ứng kỳ vọng tăng trưởng kinh tế cao cho kỷ nguyên mới, ngành điện lực không chỉ phải “đi trước một bước”, mà còn phải đột phá nhiều bước trong đổi mới các cơ chế thị trường điện hiện đại, phù hợp, xứng tầm quy mô lớn trong tương lai của ngành điện và kinh tế Việt Nam. Vấn đề đặt ra là: Với những thách thức và thay đổi lớn, ngành điện cần làm gì để chuẩn bị tốt nhân lực cho kỷ nguyên mới? Trả lời cho câu hỏi này, Tạp chí Năng lượng Việt Nam giới thiệu bài viết của TS. Thái Doãn Hoàng Cầu [*] dưới đây để bạn đọc cùng tham khảo.

Tập thể các chuyên gia, nhà khoa học thuộc Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam vừa có Báo cáo tổng hợp (từ các bài báo phản biện khoa học được đăng tải từ tháng 5 năm 2025 đến nay) gửi tới Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính. Nội dung Báo cáo là các nghiên cứu, đánh giá, phân tích kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn triển khai ở Việt Nam trong hoàn thiện những yếu tố quan trọng đối với phát triển điện hạt nhân. Cụ thể là hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, nhân lực, hệ sinh thái tri thức, chức năng nhiệm vụ và năng lực của các chủ thể quan trọng trong triển khai dự án điện hạt nhân (Ninh Thuận 1, Ninh Thuận 2), nhà máy điện hạt nhân nhỏ và chuyển đổi số. Từ đó, gợi ý, đề xuất một số kiến nghị cần lưu ý, xem xét kỹ lưỡng quyết định từ sớm những vấn đề có liên quan nhằm phát triển điện hạt nhân an toàn và hiệu quả ở Việt Nam. Dưới đây là nội dung chính của Báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ.

Mới đây Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) có đề xuất bổ sung quy định: Tổ chức, cá nhân lắp đặt điện mặt trời mái nhà để tự dùng, nhưng không thông báo, hoặc đăng ký với cơ quan quản lý, sẽ bị xử lý theo pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực điện lực. Việc này đã dấy lên làn sóng dư luận trái chiều trên các trang báo thông tin điện tử và mạng xã hội, thậm chí có ý kiến cho rằng: “Mặt trời đâu phải của riêng EVN”. Vậy nên hiểu vấn đề này như thế nào cho đúng, dưới đây là phân tích của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam.

Trong bối cảnh toàn cầu chuyển dịch mạnh mẽ sang năng lượng sạch, hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (Battery Energy Storage System - BESS) đang nổi lên như một giải pháp trọng yếu để đảm bảo tính linh hoạt và ổn định của lưới điện. Khi tỷ lệ điện năng từ các nguồn năng lượng tái tạo trong hệ thống vượt 15%, các thách thức về cân bằng cung - cầu, điều tần và việc bắt buộc phải cắt giảm nguồn huy động từ nguồn năng lượng tái tạo ngày càng gia tăng, BESS trở thành công cụ then chốt để giải quyết những vấn đề này. Bài viết của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam phân tích hiện trạng phát triển BESS trên thế giới, xu hướng chi phí - công nghệ, và khả năng ứng dụng tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp chính sách để thúc đẩy triển khai trong thời gian sắp tới.

Cách điện trên đường dây là yếu tố quan trọng trong đảm bảo an toàn vận hành và có tính chất kinh tế cao khi mà toàn bộ cách điện trên đường dây truyền tải hiện nay vẫn phải nhập ngoại. Tuy nhiên, qua phản ánh, hiện nay còn nhiều bất cập, nhiều cách hiểu trong áp dụng đúng tiêu chuẩn, đúng bản chất kỹ thuật quy định trong quy phạm khi lựa chọn chuỗi cách điện trên đường dây. Dưới đây, chuyên gia năng lượng sẽ phân tích, đưa ra nhận xét khuyến nghị để các nhà quản lý, các nhà thiết kế chuyên ngành lưới điện nghiên cứu, áp dụng chuẩn xác khi tuân thủ quy phạm trang bị điện trong đầu tư xây dựng hệ thống truyền tải điện và phân phối điện.

Báo cáo The World Nuclear Industry Status Report 2024 (WNISR2024), công bố tháng 9/2024, cung cấp dữ liệu chi tiết về tình hình vận hành, tiến độ xây dựng, các trường hợp đình trệ, hoặc vượt chi phí. Với cách tiếp cận định lượng dựa trên các chỉ số khách quan, WNISR2024 mang lại góc nhìn thiết thực cho các quốc gia đang cân nhắc triển khai, hoặc mở rộng chương trình điện hạt nhân - trong đó có Việt Nam. (Tổng hợp, phân tích và khuyến cáo từ thực tiễn của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam).

Trong những năm chống lại đại dịch Covid-19, khi giá than và khí trên thế giới tăng vọt do bất ổn địa chính trị, Nhà nước đã quyết định giữ nguyên giá điện để hỗ trợ doanh nghiệp và người dân vượt qua giai đoạn đặc biệt khó khăn đó. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khi đó phải gánh thay cho xã hội một khoản chi phí khổng lồ (gần 45 nghìn tỷ đồng) - không phải vì yếu kém quản trị, mà vì chủ trương lớn: Ổn định kinh tế, xã hội, bảo đảm an sinh xã hội.

Việt Nam, với sự phát triển mạnh mẽ của các nguồn năng lượng tái tạo (như điện gió, mặt trời) đang phải đối mặt với những thách thức lớn về việc duy trì sự ổn định của hệ thống điện quốc gia. Thủy điện tích năng đã và đang nổi lên như một giải pháp hiệu quả để lưu trữ năng lượng và đảm bảo cung cấp điện ổn định, đặc biệt trong bối cảnh các nguồn năng lượng tái tạo vẫn chưa ổn định hoàn toàn. Tuy nhiên, phát triển thủy điện tích năng ở Việt Nam không phải là một nhiệm vụ đơn giản. Mặc dù có tiềm năng lớn, nhưng việc triển khai các dự án nguồn điện này vẫn đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến công nghệ, chi phí đầu tư và các yếu tố xã hội, môi trường.

Ngày 4/9/2025, trong dư âm phấn khởi cả nước vừa tổ chức thành công Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đến thăm Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam - đơn vị đầu ngành của lĩnh vực quan trọng của đất nước. Chuyến thăm của Tổng Bí thư và Thủ tướng là động lực hết sức quý báu đối với toàn thể cán bộ, nhân viên ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam, khích lệ quyết tâm góp phần thực hiện tốt trọng trách được giao. Nhân sự kiện mang tính lịch sử của ngành, Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam hoàn thiện Báo cáo phân tích về “Nghiên cứu và thử nghiệm khoa học - công nghệ phục vụ điện hạt nhân ở Việt Nam”. Báo cáo tập trung phân tích vai trò của nghiên cứu và thử nghiệm đối với chương trình điện hạt nhân; giới thiệu các loại hình cơ sở nghiên cứu - thử nghiệm chủ chốt; trình bày kinh nghiệm quốc tế; và đề xuất gợi ý cho Việt Nam nhằm phát triển một nền tảng khoa học - công nghệ hạt nhân bền vững, phục vụ cho chương trình điện hạt nhân trong tương lai. (Về nội dung chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng đối với ngành, chúng tôi sẽ cập nhật chi tiết, kèm theo bình luận chuyên sâu trong bài viết tiếp theo).

Biến đổi khí hậu toàn cầu đang khiến thiên tai tại Việt Nam trở nên cực đoan hơn, với mưa lớn bất thường, lũ quét, lở đất và bão mạnh liên tiếp xảy ra. Trong bối cảnh đó, các công trình thủy điện không chỉ giữ vai trò phát điện, cung cấp năng lượng sạch, mà còn là “lá chắn” điều tiết lũ, bảo đảm an toàn cho hạ du công trình. Vấn đề đặt ra là: Vận hành thủy điện thế nào để vừa đảm bảo an toàn công trình, vừa tối ưu khai thác điện năng, đồng thời phát huy vai trò phòng chống thiên tai?