Tro xỉ từ Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân đang trở thành nguồn tài nguyên thứ sinh quý giá

Thách thức, rủi ro khi triển khai dự án điện hạt nhân - Khuyến nghị cho EVN và PVN Báo cáo The World Nuclear Industry Status Report 2024 (WNISR2024), công bố tháng 9/2024, cung cấp dữ liệu chi tiết về tình hình vận hành, tiến độ xây dựng, các trường hợp đình trệ, hoặc vượt chi phí. Với cách tiếp cận định lượng dựa trên các chỉ số khách quan, WNISR2024 mang lại góc nhìn thiết thực cho các quốc gia đang cân nhắc triển khai, hoặc mở rộng chương trình điện hạt nhân - trong đó có Việt Nam. (Tổng hợp, phân tích và khuyến cáo từ thực tiễn của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam).

Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân (nhìn từ cảng than). Ảnh: Minh Ngọc.

Tiêu thụ 100% tro xỉ phát sinh:

Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân (tỉnh Lâm Đồng) được quy hoạch 3 bãi xỉ, với tổng diện tích khoảng 156 ha. Hiện có 2 bãi xỉ đang vận hành chôn lấp tro, xỉ. Trong đó, các nhà máy của EVN (Vĩnh Tân 2, Vĩnh Tân 4) dùng chung bãi xỉ có diện tích hơn 38 ha, sức chứa khoảng 8,6 triệu tấn. Hàng năm, các nhà máy phát sinh khoảng 1,5 triệu tấn tro xỉ. Những năm gần đây, tỷ lệ tiêu thụ tro xỉ dần tăng và đến năm nay đã vượt trên 100%. Đây là kết quả của việc ký hợp đồng dài hạn với nhiều đối tác, đặc biệt là đưa vào vận hành dây chuyền phân tách, xử lý tro xỉ ngay tại chỗ (hợp tác với Công ty CP Sông Đà Cao Cường), có công suất 700.000 m3/năm.

Các thành viên đoàn giám sát của Quốc hội khóa XV giám sát dây chuyền xử lý tro xỉ bên trong các nhà máy nhiệt điện tại Trung tâm Nhiệt điện Vĩnh Tân, ngày 16/9/2025.

Công ty Cổ phần Sông Đà Cao Cường là doanh nghiệp khoa học - công nghệ hợp tác xử lý, tiêu thụ tro xỉ lưu bãi cho các nhà máy nhiệt điện: Vĩnh Tân 1 (BOT), Vĩnh Tân 2 và Vĩnh Tân 4. Hiện nay, Công ty đã hoàn thành đầu tư giai đoạn 1 về việc xử lý tro xỉ tồn đọng trên bãi, để tạo ra các sản phẩm phục vụ cho ngành vật liệu trong nước và xuất khẩu. Trong đó, dây chuyền xử lý tro xỉ tạo ra sản phẩm tro bay chất lượng cao, xi măng tro bay, vữa khô trộn sẵn và keo dán ốp lát gạch đá…

Công ty cũng đang đề xuất triển khai hoạt động đầu tư giai đoạn 2 để tạo ra các sản phẩm hàng hóa chất lượng cao theo mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn khép kín đầu tiên tại Việt Nam.

Thành phẩm tro xỉ sau khi được xử lý trở thành các vật liệu chất lượng cao, sẵn sàng đem đi tiêu thụ.

EVN coi chất lượng tro xỉ đạt chuẩn là nền tảng cho tiêu thụ bền vững. Các giải pháp đồng bộ đã và đang được triển khai như: Kiểm soát chặt chẽ nhiên liệu, tối ưu vận hành lò để giảm than chưa cháy hết (Unburned Carbon), bảo đảm tro xỉ đạt tiêu chuẩn.

Song song, EVN đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng vận chuyển và xử lý - từ cải tạo giao thông nội bộ, kiểm soát bụi và nước thải, đến xây dựng đường ống kín dẫn tro bay ra cảng. Điển hình như tại Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2, cảng đã được nâng cấp để tiếp nhận tàu đến 50.000 DWT phục vụ xuất khẩu. Còn tại Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 4 cũng đang triển khai nâng cấp cảng nội bộ để nâng cao tỷ lệ tiêu thụ tro xỉ.

Khoảng 10 năm trước đây, tỷ lệ tiêu thụ tro xỉ trong các nhà máy nhiệt điện của EVN trên cả nước chưa cao. Tuy nhiên, từ 2018-2025, EVN đã có những tiến bộ vượt bậc, với tỷ lệ tiêu thụ trong cả giai đoạn đạt gần 93%. Từ năm 2022 đến nay, tỷ lệ tiêu thụ luôn vượt 100%, không chỉ xử lý hết lượng phát sinh, mà còn giảm dần lượng tồn lưu.

Riêng 8 tháng đầu năm 2025, EVN phát sinh 4,57 triệu tấn, nhưng đã tiêu thụ 5,31 triệu tấn, đạt 116%.

Tổng khối lượng tro xỉ còn tồn trữ của các nhà máy điện thuộc EVN hiện nay là khoảng 16 triệu tấn, thấp hơn trung bình phát sinh 2 năm vận hành (là khoảng 20 triệu tấn), đạt được mục tiêu Thủ tướng đã đề ra theo Đề án đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất, phân bón làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và trong các công trình xây dựng, kèm theo Quyết định số 452/QĐ-TTg ngày 12/4/2017.

Tín hiệu đáng mừng của nền kinh tế tuần hoàn:

Ngày 16/9/2025, trong khuôn khổ chương trình làm việc của Đoàn giám sát của Quốc hội về “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành” tại Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân, ông Lê Quang Huy - Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã đánh giá cao mô hình dây chuyền xử lý tro xỉ tại các nhà máy nhiệt điện: Vĩnh Tân 2, Vĩnh Tân 4 của EVN.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh: Đây là tín hiệu đáng mừng của nền kinh tế tuần hoàn của Việt Nam: “Có thể nói, đây là một điển hình về tiêu thụ tro xỉ, đầu ra của các nhà máy nhiệt điện than lại được quay vòng trở lại, tạo nên những thành phẩm xuất khẩu quốc tế, mang lại hiệu quả về cả kinh tế lẫn môi trường”.

Ông Lê Quang Huy - Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phát biểu kết luận tại buổi làm việc với Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân, ngày 16/9/2025.

Ông Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường (Tổ trưởng Tổ giúp việc của Đoàn giám sát) cũng nhấn mạnh vấn đề môi trường liên quan đến tro xỉ tại Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân đã có sự biến chuyển rất tích cực so với thời điểm ông làm Trưởng đoàn khảo sát vào năm 2020.

“Qua buổi khảo sát thực địa, hiện tại chúng ta rất yên tâm, vì có một dây chuyền xử lý vấn đề này” - ông Tạ Đình Thi nói.

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Tổng giám đốc EVN báo cáo đoàn giám sát của Quốc hội, tại chương trình làm việc vào ngày 16/9/2025. Ảnh: Minh Ngọc.

Theo EVN, mặc dù tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện: Vĩnh Tân 2, Vĩnh Tân 4 đã được hợp chuẩn, hợp quy, được các chuyên gia, nhà khoa học đánh giá có chất lượng tốt, phù hợp sản xuất vật liệu xây dựng, phụ gia khoáng xi măng, bê tông hay gạch không nung, nhưng việc tiêu thụ tro xỉ tại Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân vẫn có khó khăn do khoảng cách vận chuyển xa và việc ứng dụng tro xỉ cho san lấp, vật liệu xây dựng chưa được đẩy mạnh. Vì vậy, EVN kiến nghị Quốc hội và Chính phủ sớm có cơ chế khuyến khích tái sử dụng tro xỉ trong sản xuất gạch không nung, vật liệu san lấp, nền đường và xuất khẩu. Trong đó, ưu tiên áp dụng tại các công trình giao thông, xây dựng, san lấp trên địa bàn Lâm Đồng, Khánh Hòa.

Bên cạnh đó, EVN cũng kiến nghị điều chỉnh Chỉ dẫn kỹ thuật tại Quyết định 216/QĐ-BXD (28/3/2019), khuyến khích chủ đầu tư dùng tro xỉ làm vật liệu san lấp, đồng thời cần sớm có hướng dẫn về định mức, đơn giá, quy trình thi công và nghiệm thu.

Tro xỉ - vốn từng được coi là gánh nặng môi trường - nay đã từng bước trở thành một nguồn tài nguyên có giá trị, góp phần vào phát triển kinh tế tuần hoàn. Để công tác tiêu thụ tro xỉ trở thành một trong những điển hình của kinh tế tuần hoàn, góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của đất nước cần có sự phối hợp đồng bộ và quyết liệt từ các bộ, ngành và chính quyền địa phương.

Theo nhìn nhận của chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam: Về mặt khoa học, xét theo thành phần khoáng vật và nguồn gốc hình thành, tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện chạy than được xếp vào danh mục “Tài nguyên khoáng sản thứ sinh” do con người tạo ra qua quá trình khai thác, chế biến và sử dụng tài nguyên khoáng sản thiên nhiên./.

LÊ NA