Nâng cao trách nhiệm của địa phương trong sử dụng tiết kiệm năng lượng

Tiết kiệm năng lượng - Từ hoạch định chính sách quốc gia đến hành động thực tế Trong khuôn khổ các hoạt động truyền thông về tiết kiệm năng lượng (TKNL) năm 2022 thuộc Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030, Văn phòng Ban chỉ đạo Tiết kiệm năng lượng (Bộ Công Thương) đã tổ chức diễn đàn “Tiết kiệm năng lượng - Từ hoạch định chính sách quốc gia đến hành động thực tế”.

Tăng cường hỗ trợ, thúc đẩy doanh nghiệp sử dụng năng lượng hiệu quả Trong giai đoạn tới, Bộ Công Thương sẽ thực hiện nhiều giải pháp, chương trình, hoạt động nhằm thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả (TKHQ), đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp. Bộ đã đăng ký với Quốc hội về việc sửa đổi Luật sử dụng năng lượng TKHQ theo hướng đẩy mạnh hơn nữa các mục tiêu, chế tài, giải pháp sử dụng năng lượng, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp.

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả Tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (SDNLTK&HQ) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Bộ Công Thương triển khai trong thời gian tới. Nhằm làm rõ hơn vấn đề này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với TS. Phương Hoàng Kim - Vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững (Bộ Công Thương).

An ninh năng lượng và phát triển ngành năng lượng bền vững luôn là mối quan tâm hàng đầu của Chính phủ Việt Nam. Bởi hầu hết tất cả các ngành, lĩnh vực đều cần sử dụng nhiều đến các nguồn năng lượng này như trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, trong xây dựng và chiếu sáng công cộng, trong lĩnh vực giao thông vận tải và trong sản xuất nông nghiệp, trong các hoạt động dịch vụ và hộ gia đình… nếu không có những biện pháp quản lý và sử dụng năng lượng một cách hiệu quả và tiết kiệm cụ thể thì tin rằng trong một tương lai gần các nguồn năng lượng này sẽ dần cạn kiệt.

Theo dự báo của các tổ chức quốc tế và nhiều chuyên gia thì đến năm 2050, nhu cầu về năng lượng ở nước ta sẽ tăng lên 15 lần và chất thải cacbon phát ra do tiêu dùng năng lượng sẽ tăng 26 lần so với năm 2000. Bởi vậy, nếu không kịp thời có những chính sách phát triển năng lượng bền vững, thì Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ thiếu hụt năng lượng và chuyển thành nước nhập khẩu năng lượng trong tương lai

Chính vì vậy, việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không chỉ góp phần quan trọng trong bảo tồn nguồn năng lượng quốc gia, bảo vệ môi trường và giảm phát thải khí nhà kính mà còn đóng góp cho công cuộc giảm thiểu các tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu đồng thời góp phần phát triển kinh tế - xã hội.

1. Những chính sách thúc đẩy việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả:

Để đối phó với thách thức về an ninh cung cấp điện, và an ninh năng lượng, Chính phủ Việt Nam đã không ngừng nỗ lực để tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng thông qua ban hành nhiều chính sách liên quan cũng như phát động triển khai những hoạt động cụ thể để thúc đẩy việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả toàn xã hội. Năm 2006, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 79/2006/QĐ-TTg về việc triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2006 - 2015. Chương trình được triển khai qua hai giai đoạn: Giai đoạn 1 từ 2006 - 2010 và giai đoạn 2 từ 2011 - 2015.

Nhằm tiếp nối những thành công của Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, tăng cường thực thi Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, với mục tiêu đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động, giải pháp tiết kiệm năng lượng trên mọi mặt của đời sống xã hội và trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế đất nước, ngày 13 tháng 3 năm 2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 280/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030.

Mục tiêu đầu tiên của Chương trình VNEEP3 là tiết kiệm từ 8 - 10% lượng năng lượng cần thiết để phát triển đất nước theo kịch bản phát triển bình thường (tương đương khoảng 60 triệu tấn dầu quy đổi (TOE). Mục tiêu này được phân kỳ thành 2 giai đoạn: Giai đoạn 2019 - 2025 với yêu cầu cả nước phải tiết kiệm từ 5 - 7% tổng năng lượng yêu cầu cho phát triển đất nước; Giai đoạn 2026 - 2030 với yêu cầu tiết kiệm từ 8 - 10% tổng năng lượng cần thiết để phục vụ việc phát triển đất nước theo kịch bản phát triển bình thường.

Ngày 11 tháng 2 năm 2020, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ-TW về định hướng chính lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị Quyết một lần nữa khẳng định: “Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, bảo vệ môi trường phải được xem là quốc sách quan trọng và trách nhiệm của toàn xã hội”. Với Nghị quyết này, các giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sẽ được đẩy mạnh triển khai toàn diện nhằm đạt được các mục tiêu đề ra.

Nghị quyết số 140/NQ-CP của Chính phủ ngày 2/10/2020 ban hành Chương trình hành động thực hiên nghị quyết số 55 NQ/TW; Quyết định số 280/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 13/3/2019 về Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030.

Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã ban hành về tăng cường tiết kiệm điện giai đoạn 2020 - 2025. Chỉ thị đề ra mục tiêu tiết kiệm mỗi năm 2% điện năng tiêu thụ cũng như xác định các giải pháp mà các bộ, ngành, địa phương và các đối tượng sử dụng điện phải thực hiện để đảm bảo thực hiện được các mục tiêu đề ra.

Có thể nói, các chương trình, chỉ thị, nghị quyết nêu trên thể hiện tầm nhìn chiến lược và chính sách nhất quán của Đảng, Nhà nước và Chính phủ vì phát triển bền vững nền kinh tế đất nước giai đoạn hiện nay cũng như trong tương lai.

Trên thực tế, từ nhiều năm qua, với vai trò là cơ quan quản lý ngành, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều giải pháp cụ thể, từ tư vấn xây dựng chính sách, hỗ trợ tài chính, kỹ thuật, công nghệ đến đẩy mạnh thông tin tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm và thay đổi hành vi, thói quen của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng và cá nhân trong việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả và đã đạt được những kết quả nhất định.

Cụ thể, giai đoạn 2006 - 2015, Việt Nam tiết kiệm khoảng 16 triệu tấn dầu quy đổi, tương đương với khoảng 103,7 tỷ kWh điện. Tuy nhiên, việc sử dụng năng lượng ở Việt Nam, đơn cử như trong khối doanh nghiệp, vẫn còn nhiều lĩnh vực có mức thâm dụng năng lượng lớn.

Chi phí năng lượng đối với nhiều ngành/lĩnh vực sản xuất công nghiệp chiếm hơn 60% giá thành sản phẩm. Nguyên nhân, nhiều doanh nghiệp đang sử dụng máy móc, thiết bị cũ, lạc hậu, không hiệu quả về mặt sử dụng năng lượng bên cạnh việc hạn chế về năng lực tài chính để có thể chuyển đổi công nghệ, kỹ thuật, thay thế thiết bị dây chuyền cũ, lạc hậu bằng dây chuyền mới hiệu quả hơn.

2. Vai trò, trách nhiệm của các địa phương trong việc thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả:

Để tổ chức thực hiện được mục tiêu tiết kiệm từ 8 - 10% tổng năng lượng tiêu thụ đến năm 2030, sự vào cuộc của chính quyền các cấp địa phương có vai trò đặc biệt quan trọng, mang tính quyết định.

Tại Quyết định số 280/QĐ-TTg, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương xây dựng, phê duyệt kế hoạch thực hiện Chương trình tại địa phương, trong đó nêu rõ lộ trình, mục tiêu sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả theo thẩm quyền; bố trí kinh phí thực hiện, kiểm tra, giám sát, đánh giá chất lượng, tiến độ… thực hiện sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả tại địa phương. Nghiên cứu, ban hành cơ chế, chính sách ưu đãi, khuyến khích và khen thưởng đặc thù đối với các tổ chức, cá nhân có thành tích trong công tác sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trên địa bàn. Tổ chức, phối hợp thực hiện công tác tuyên truyền việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trên địa bàn. Chỉ đạo đơn vị chức năng tăng cường thanh tra, kiểm tra, đôn đốc thực hiện quy định của pháp luật về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Huy động các nguồn vốn hợp pháp để thực hiện các nội dung chương trình thuộc nhiệm vụ do địa phương quản lý.

Đối với 63 tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương ở Việt Nam có thể chia thành 7 nhóm địa phương với mục tiêu tiết kiệm năng lượng khác nhau căn cứ vào đặc điểm tương đồng về tiềm năng tiết kiệm năng lượng, cơ cấu kinh tế, đặc điểm dân cư... Trên cơ sở đó, Bộ Công Thương cùng với các địa phương xác định mục tiêu hàng năm và giai đoạn cho từng tỉnh, thành phố gắn trách nhiệm của người đứng đầu địa phương trong việc triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu đã được thống nhất xác định.

Theo các chuyên gia, để thực hiện các mục tiêu trên Việt Nam cần phải kiên trì áp dụng 3 nhóm giải pháp nền tảng [2]:

Thứ nhất: Lồng ghép mục tiêu tiết kiệm điện, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả vào trong kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế.

Thay đổi cấu trúc nền kinh tế theo hướng hài hòa, bền vững, hạn chế tiến tới loại bỏ việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dựa vào tiêu thụ năng lượng.

Cần xem xét lại nhu cầu phát triển và cơ cấu tiêu thụ năng lượng của từng ngành, từng lĩnh vực để định hình cấu trúc kinh tế quốc gia ít hoặc hạn chế phát triển dựa vào tiêu thụ năng lượng.

Thứ hai: Lồng ghép mục tiêu tiết kiệm điện, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong kế hoạch chiến lược đổi mới công nghệ, kỹ thuật quốc gia.

Đổi mới công nghệ phải gắn chặt với yếu tố sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, tiết kiệm điện.

Không nhập khẩu những công nghệ, thiết bị lạc hậu, tiêu hao nhiều năng lượng, tiêu thụ điện cao vào Việt Nam.

Xây dựng lộ trình thay thế công nghệ, kỹ thuật, máy móc, thiết bị cũ có hiệu suất sử dụng năng lượng, sử dụng điện thấp băng các hoạt động cụ thể đó là xây dựng và lồng ghép chương trình tài trợ cho các nghiên cứu, triển khai ứng dụng kết quả nghiên cứu khoa học - công nghệ về tiết kiệm điện/năng lượng vào chương trình, kế hoạch nghiên cứu khoa học - công nghệ của địa phương. Phát động phong trào về sáng kiến, cải tiến kỹ thuật về tiết kiệm điện tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh trong doanh nghiệp.

Khuyến khích, hỗ trợ các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ lựa chọn, ứng dụng các công nghệ, giải pháp kỹ thuật, thiết bị, vật liệu, nguyên liệu đầu vào... có hiệu quả sử dụng năng lượng cao, tiết kiệm điện khi cải tạo, mở rộng, đầu tư mới, chuyển đổi công năng.

Có cơ chế thu hút đầu tư vào lĩnh vực tiết kiệm năng lượng hiệu quả; yêu cầu về mua sắm trang thiết

Thứ ba: Lồng ghép mục tiêu tiết kiệm điện, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả vào chiến lược về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

Tiết kiệm điện, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả phải trở thành đặc điểm văn minh của con người Việt Nam mới.

Hoạt động tuyên truyền, đào tạo, cải thiện nhận thức của cá nhân, cộng đồng về tiết kiệm điện, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả phải gắn chặt với việc phát triển con người Việt Nam nhằm xây dựng một xã hội mới có trách nhiệm với tài nguyên năng lượng quốc gia, với các thế hệ mai sau trong bảo tồn nguồn tài nguyên năng lượng.

Nhóm giải pháp này hướng tới cải thiện hành vi sử dụng điện/năng lượng đối với từng nhóm đối tượng cụ thể với nhiều hình thức khác nhau như người lao động, cộng đồng dân cư, khách du lịch, học sinh - sinh viên… với sự vào cuộc của nhiều đoàn thể, tổ chức xã hội.

Có thể nói, để sử dụng năng lượng một cách tiết kiệm và hiệu quả, tránh tình trạng lãng phí gây thất thoát năng lượng cần thiết phải có những chính sách, biện pháp thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; nâng cao quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trong sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình phát triển năng lượng. Thực hiện tốt công tác này sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu sử dụng năng lượng ngày một cao hơn của nền kinh tế, đồng thời bảo vệ được môi trường. Khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên năng lượng giúp tiết kiệm tiền cho bạn và gia đình cũng như góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững./.

THẠC SỸ ĐỖ THU HIỀN - HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ KHU VỰC 1

Tài liệu tham khảo:

1/ https://moit.gov.vn/tin-tuc/su-dung-nang-luong-tiet-kiem-va-hieu-qua/su-dung-nang-luong-tiet-kiem-va-hieu-qua-huong-den-su-phat-trien-ben-vung. (Truy cập ngày 1/11/2022).

2/ https://moit.gov.vn/tin-tuc/su-dung-nang-luong-tiet-kiem-va-hieu-qua/su-dung-tiet-kiem-nang-luong-va-hieu-qua-la-nen-tang-cho-phat-trien-ben-vung.html. (Truy cập ngày 1/11/2022).

3/ https://vneconomy.vn/tiet-kiem-nang-luong-tru-cot-quan-trong-dam-bao-an-ninh-nang-luong-quoc-gia.htm. (Truy cập ngày 1/11/2022).